2034 Dünya Kupası: FIFA'nın ev sahipliğini Suudi Arabistan'a verecek olması neden tartışmalı?

Fifa'nın, insan hakları ve çevre alanlarındaki siciline karşın, 2034 Dünya Kupası'nın ev sahipliğinin Suudi Arabistan'a verileceğini teyit etmesi, kuruluşun şimdiye kadar aldığı en tartışmalı kararlardan biri olacak.

Birçok kişi bu karardan hayalkırıklığı duyacak ama Suudi Arabistan'ın futbola yaptığı görülmemiş düzeydeki yatırımla birlikte gelen nüfuzu düşünüldüğünde, çok az kişi şaşıracak.

Karar neden bir yarışma değil de, ödülendirme?

Suudi Arabistan'ın ev sahipliği, bugün öğleden sonra Fifa Kongresi'nin "sanal toplantısında" resmen teyit edilecek.

Ancak bu teyit, bir yıldan uzun süredir bir formaliteydi. Ekim 2023'te, tek diğer potansiyel aday Avustralya'nın çekilmesinden sonra, Suudi Arabistan tek aday olarak kaldı. Avustralya, Suudi Arabistan'ın adaylığına karşı savunma yapmak için bir aydan kısa süre verilmesinden sonra, çabalarının boşuna olduğuna karar verdi.

Fifa, birçok kişinin şeffaflıktan ve hesap verirlikten uzak olduğunu söylediği hızlandırılmış süreci savundu. Ancak Fifa'nın 2030 Dünya Kupası'nın üç kıtada birden düzenlenmesine karar vererek, (İspanya, Portekiz ve Fas ortak ev sahipleri, ilk üç maç Güney Amerika'da oynanacak) fiilen Suudi Arabistan'ın önünü açtığına inanılıyor. Bu karar, rotasyon politikası uyarınca 2034 için sadece Asya ve Okyanusya'dan ev sahipliği isteklerinin kabul edilmesi anlamına geliyordu.

Başkan Gianni Infantino döneminde Fifa ve Suudi Arabistan'ın yakın ilişkiler geliştirdiğini de vurgulamaya değer. Suudi Arabistan Fifa'nın 2023 Kulüpler Dünya Kupası turnuvasına ev sahipliği yaptı ve Fifa, Suudi Arabistan devletinin petrol devi Aramco ile kârlı bir sponsorluk anlaşması imzaladı.

Suudi Kamu Yatırım Fonu'nun (PIF) da gelecek yaz yapılacak, Infantino'nun kişisel projesi genişletilmiş Kulüpler Dünya Kupası'nın ilk turnuvasını yayımlamayı kabul eden, internet yayıncılığı devi DAZN'a büyük bir yatırım yapabileceği spekülasyonları da var.

Suudi Arabistan'ın 2034 Dünya Kupası ev sahipliğini almasının artık kaçınılmaz olduğu hissiyatı, Fifa'nın değerlendirme raporunu gece geç saatlerde yayımlamasıyal iyice güçlendi. Infantino'nın yardımcısı Genel Sekreter Mattias Grafstorm'un yazdığı değerlendirmede, Suudilerin ev sahipliği teklifine 5 üzerinden, 4,2 puan verildi. Bu, şimdiye kadar verilmiş en yüksek puandı.

Bu kadar övgü dolu bir değerlendirmeyi açıklamak için basın toplantısı yapılmadı. Değerlendirmede Suudi Arabistan'a insan hakları açısından "orta riskli", çevre koruma açısından da "düşük riskli" denilmesi de eylemcileri kızdırdı ama buna da bir açıklama getirilmedi.

Dahası, ev sahipliğinin geleneksel oylama yerine, Kongre'de teyit edilmesi beklenirken, Suudi Arabistan'a karşı çıkan ulusal federasyonlar, tepkilerini sadece alkışlara katılmayarak gösterebilecek.

Sürecin tam olarak nasıl bir protokolle işleyeceği net olmasa da, federasyonlardan aynı anda 2030'daki karşı çıkılmayan İspanya, Portekiz ve Fas ev sahipliği teklifiyle, Suudi Arabistan 2034 ev sahipliği teklifine aynı anda destek vermelerinin isteneceği belirtiliyor.

Bu arada Fifa da süreci, geleneksel oylama yerine, karşı çıkılmayan teklifler üzerinden ev sahiplerini seçmenin, uzun bir yarışa sahne olan ve oy satın alma ve yolsuzluk girişimlerine açık geçmişteki deneyimlere göre daha tercih edilir olduğunu söyleyerek savunabilir. Ayrıca, kuruluşun turnuvayı dünyanın yeni bölgelerine taşımak gibi bir görevi olduğunu da vurgulayabilir.

Diğer ülkeler ne diyor?

Norveç Futbol Federasyonu, ev sahipliği duyurusuna katılmayacağını belirtti ve teklif sürecinin "Fifa'nın kendi iyi yönetim reformlarının altını oyduğunu" ve "Fifa'ya güvene meydan okuduğunu" vurguladı. Federasyon ayrıca, Fifa'nın kendi gerekli özeni gösterme kurallarına uyulmadığını ve bunun da "insan hakları ihlalleri riskini artırdığını" söyledi.

Batı Avrupa ülkeleri dışındaki çoğu federasyon Suudilerin ev sahipliği teklifine destek verecek. Almanya Futbol Federasyonu DFB "aday ülke konusundaki eleştirileri ciddiye aldıklarını" söyledi. Ancak "Amacımız gelecek yılarda durumu düzeltmek için Fifa ile birlikte çalışmak" diye de ekledi.

İngiltere Futbol Federasyonu FA'in ne tutum takınacağı ise belirsiz. Ancak bazı üst düzey yetkililer, BBC'ye yaptıkları açıklamada, insan hakları kaygılarının farkında olduklarını söyeldi.

Mart ayında Guardian gazetesi, Suudi Arabistan'da çok sayıda Bangladeşli göçmen işçinin açıklanmayan ölümünü haber yapmıştı. Riyad yönetimi ülkedeki kuralları ve standartları savundu, ancak Fifa Dünya Kupası ev sahipliğini vermeden önce Suudi Arabistan'dan bağlayıcı taahhütler alma baskısı altına girdi.

Ekim ayında, ev sahipliği teklifinin denetlenmesi kapsamında büyük bir hukuk şirketinin Suudi Arabistan şubesi tarafından hazırlanıp, Fifa'ya sunulan rapor, insan hakları kuruluşları tarafından, göçmen işçilerin durumunun görmezden gelinmesi gerekçesiyle kınandı.

Geçen ay da Uluslararası Af Örgütü, Fifa'ya ev sahibi belirleme sürecini durduması çağrısı yaptı. Örgüt, sürecin "zaten kötü olan durumu daha da kötüleştirmekten kaçınılması için" durdurulması gerektiğini söylerken, Suudi Arabistan turnuvayı alırsa "taraftarların ayrımcılığa uğrayacağı, insanların evlerinden zorla çıkartılacağı, göçmen işçilerin istismar edileceği" uyarısında bulundu.

Suudi Arabistan'ın futbolda büyüyen nüuzuna futbolun içinden de karşı çıkanlar oldu. Örneğin Ekim ayında, 100'den fazla profesyonel kadın futbolcu açık bir mektup yayımlayıp, Fifa'dan Aramco'nun sponsorluğunu iptal etmesi çağrısı yaptı ve durumu "karına yenmiş bir yumruk gibi" diye tanımladı.

Ancak birçok kişi, çok sayıda oyuncunun ileride kârlı Suudi ligine transferlerini etkileyeceği için konuşmaktan kaçındığını söylüyor. Ayrıca, hükümetler Suudi Arabistan ile iş yaparken bu konuda tavır takınmanın zor olduğunu vurgulanıyor. Örneğin, İngiltere Başbakanı Keir Starmer, ekonomik ilişkileri güçlendirmek için Suudi Arabistan'ı ziyaret etti.

Suudi Dünya Kupası neye benzeyecek?

Suudi Futbol Federasyonuna bakılırsa, turnuva "sıradışı" olacak. Ev sahipliği teklifinde 15 stadyumdan bahsediliyor. Bunlardan üçü inşa halinde ve sekizinde henüz inşaat başlamadı. Stadların beş şehire yayılması öngörülürken, birinin de henüz yapımına başlanmamış fütüristik Neom kentinde olması planlanıyor.

Fifa'nın değerlendirme raporunda "yapımı veya restore edilmesi halinde son teknoloji altyapı sunabilecek bir dizi etkileyici stadyum" övülüyor.

Turnuva çok büyük ihtimalle kış aylarında yapılacak. Ancak 2022'de Katar'da Kasım ve Aralık aylarında gerçekleşen turnuvaya kıyasla önemli bir fark olabilir.

Yaz aylarında sıcaklıkların "40 dereceyi geçebileceğini" vurgulayan Fifa, Suudi 2034 turnuvasının zamanlaması konusunda riskin arttığını" belirtiyor ve "iklim koşulları" ile "dini olaylar arasında bir yol bulunması gerektiğini vurguluyor. Bu ifadeler de, turnuvanın Ramazan ayıyla çakışmaması için Ocak ayında başlayacağı spekülasyonlarını getirdi.

PA Haber Ajansına göre Premier Lig ve diğer üst düzey Avrupa ligleri, kış aylarında oynanacak bir turnuvaya karşı çıkıyor.

Sporla aklama mı?

Birçok kişi, Suudi Arabistan'a ev sahipliği verilmesini, Fifa'nın tarihindeki en büyük sporla aklama hamlesi olarak görüyor ve Dünya Kupası'nın yıllardır birçok konuda eleştirilerle yüzleşen ülkenin imajıı geliştirmekte kullanıldığını belirtiyor.

Bu konular şöyle;

Bon yıllarda, örneğin kadın hakları konusunda önemli reformlara gidildiği kabul edilse de, eylemciler yine de devam eden baskıya dikkat çekiyor.

Resmi verilere göre Suudi Arabistan 2023'te en çok ölüm cezası infaz eden üçüncü ülke oldu ve bu yıl rekor sayıda, 300 kişi infaz edildi. Bu yıl ayrıca, Madahel el Oteybi, sosyal medyada kadınların seyahat ve evlenmek için bir erkek yakınlarından izin almasını öngören kuralları sosyal medyada eleştirdiği için 11 yıl hapis cezasına çarptırıldı.

Sivil topluk kuruluşu Reprieve "Sahte bi imaj yaratmak, dikkatleri kötüleşen baskıdan ve devlet şiddetinden uzaklaştırmak için büyük paralar harcayan, dünyanın en acımasız otriter yönetimlerinden biri" diyor.

"İnfaz edilenler ya da infaz bekleyenlerin bazıları ya protestocular ya da küçük bir miktar esrarla yakalanmaktan daha kötü bi şey yapmamış olanlar."

"2034 Dünya Kupası için Suudi Arabistan'a gitmeyi planlayan taraftarlar, demokratik toplumlarda alıştığımız hakları kullanmanın, ölümle sonuçlanabileceğinin farkında olmalı."

Suudi makamları ise, Dünya Kupasına ev sahibi olma tekliflerinin, ekonomiyi çeşitlendirmeyi, turizmi geliştirmeyi amaçladığını ve ayrıca modernleşme ve reform için tetikleyici olmasını ve genç nüfusa daha aktif olmaları için ilham vermeyi hedeflediklerini söylüyor.

Geçen yıl, ülkenin Spor Bakanı Prens Abdülaziz bin Turki el Faysal, ülkesinin ev sahibi olma hakkını savunmuş ve sporla aklama iddialarının "sığ" olduğunu söylemişti.

Suudi Arabistan'da kadınların stadlarda maç izlemesine 2018'de izin verildi. O zamandan bu yana proesyonel bir kadın futbol ligi ve kadın futbol milli takımı kuruldu. 70 binden fazla kıçz çocuğu şu anda düzenli olarak futbol oynuyor.

Ancak geçen yıl, İngiltere'nin tek açık eşcinsel profesyonel futbol oyuncusu Jake Daniels Suudi Arabistan'daki bir Dünya Kupası'nda "güvende hissetmeyeceğini" söylemişti.

Prenz Abdülaziz ise güvenliklerinden endişelenebilecek kadın ve eşcinsel taraftarlara mesajının ne olduğu sorulduğunda "Herkes hoş karşılanacak" yanıtını vermişti.