Afganistan'da Taliban'ın kontrolü sağlamasının ardından mülteciler nereye gidecek?

Taliban'ın Afganistan'ın tamamına yakınının kontrolünü ele geçirmesiyle birlikte binlerce Afgan ülkeden kaçmak için çabalıyor.

Halihazırda 2,2 milyon Afgan komşu ülkelerdeyken ülkeden ayrılmaya çalışan insan sayısı da giderek artıyor. Devam eden çatışmalar ve siyasi istikrarsızlık nedeniyle Afganistan sınırları içinde 3,5 milyon kişi de evsiz kaldı.

Kaç Afgan ülkesinden ayrılıyor?

Şu anda bu sorunun cevabı net değil.

Taliban, Afganistan'ın tüm sınır kapılarındaki geçiş noktalarını kontrol ediyor. Öte yandan, Afganların ülkeyi terk etmelerini istemediklerini de söylediler. Sınırlardan yalnızca tüccarların veya geçerli seyahat belgelerine sahip olanların geçişine izin verildiği bildiriliyor.

Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) Sözcüsü Cuma günü yaptığı bir açıklamada, "Afganların büyük çoğunluğu ülkeyi normal kanallardan terk edemiyor. Bugün itibarıyla tehlikede olabilecek insanların ülkeden net bir çıkış yolu yok" dedi.

Ancak bazı mülteciler ise ülkeden çıkmanın yollarını bulmayı başardı.

Taliban'ın Kabil'in kontrolünü ele geçirmesinden kısa bir süre sonra birkaç bin Afganın Pakistan'a geçtiği söylenirken, yaklaşık bin 500 Afganın da Özbekistan'a girdiği ve sınıra yakın yerlerde çadırlarda yaşadığı bildiriliyor.

Kabil Havalimanın'da ise binlerce Afgan, yabancı ülkelerin vatandaşlarını ülkeden çıkarmak için yaptığı tahliye uçuşlarını yakalamaya çalışıyor.

Cuma günü bir NATO yetkilisi, 18 binden fazla insanın havalimanından ülkeyi terk ettiğini söyledi. Ancak bunlardan kaçının Afgan uyruklu olduğu net değil.

Bugüne kadar kaç Afgan kaçabildi?

Afganların son hareketi, uzun yıllardır süren siyasi istikrarsızlık ve çatışma ikliminin yarattığı tarihi göçün bir parçası.

BMMYK'ya göre, Taliban'ın ülkenin kontrolünü yeniden ele geçirmesinden önce bile, çatışmalar nedeniyle bu yıl 550 binden fazla insan evlerini terk etmek zorunda kaldı.

Bu, tahminen 3,5 milyon Afganın şu anda ülke içinde yerlerinden edildiği anlamına geliyor.

Afganistan sınırları içindekilere ek olarak, geçen yıl sonu itibariyle yaklaşık 2,2 milyon mülteci ve sığınmacı da komşu ülkelerde sığınma talebinde bulundu.

Bu yıl, Afganlar ülkenin büyük çoğunluğunda şiddetli bir kuraklık ve gıda kıtlığı ile de uğraşmak zorunda kaldı. BM Dünya Gıda Programı tarafından Haziran ayında yayımlanan raporda, 14 milyon insanın (nüfusun üçte birinden fazlası) açlık çektiği belirtildi.

Afgan mülteciler nereye gidiyor?

Komşu ülkeler Pakistan ve İran, geçen yıl en yüksek sayıdaki Afgan mülteci ve sığınmacıya ev sahipliği yaptı.

BMMYK rakamlarına göre, Afganistan'dan 2020'de yaklaşık 1,5 milyon insan Pakistan'a, 780 bin insan da İran'a geçti.

Almanya ağırladığı 180 bin den fazla Afgan ile listede üçüncü olurken Türkiye de yaklaşık 130 bin Afganı kabul etti.

Ancak Türkiye'de 125 bin de sığınma talebin de bulunmuş ancak talepleri kabul edilmemiş Afgan sığınmacı da bulunuyor. Almanya'da bu sayı 33 bin, Yunanistan'da ise 20 bin.

Ülkeler hangi yardımları yapıyor?

Bazı ülkeler Afganlara güvenli sığınma teklif ederken, diğer bazı ülkeler de kaçanlara sığınma vermeyeceklerini duyurdu.

İran

İran, Afganistan sınırındaki üç vilayetinde mülteciler için acil durum çadırları kurdu. Ancak İran İçişleri Bakanlığından üst düzey yetkililer, İran'a geçen herhangi bir Afganın "şartlar düzeldiğinde ülkelerine geri gönderileceğini" söyledi. BM'ye göre İran halihazırda yaklaşık 3,5 milyon Afgana ev sahipliği yapıyor.

Pakistan

Başbakan İmran Han, Haziran ayında yaptığı açıklamada, Taliban kontrolü ele geçirirse ülkesinin Afganistan sınırını kapatacağını söyledi. Ancak basında yer alan bazı haberlere göre, birkaç bin Afgan Pakistan'a geçti ve en az bir sınır kapısı da hala açık.

Tacikistan

Kesin sayılar henüz net olmasa da bazı haberler, son günlerde Afganistan ordusundan askerler de dahil olmak üzere en az birkaç yüz Afgan'ın Tacikistan'a geçtiğini gösteriyor. Tacikistan, Temmuz ayında Afganistan'dan 100 bine kadar mülteci almaya hazırlandığını söyledi.

Özbekistan

Yaklaşık bin 500 Afgan'ın Afganistan-Özbekistan sınırını geçip kamp kurduğu söyleniyor. Raporlar, Taliban'ın yalnızca geçerli vizeleri olan kişilerin sınır geçişlerine izin verdiğini gösteriyor.

Türkiye

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, hükümetin Afganistan'ı istikrara kavuşturmak ve Türkiye'ye gelen yeni bir mülteci dalgasını önlemek adına Pakistan ile birlikte çalışacağını söyledi. Hükümet İran sınırına ördüğü duvar inşasını da hızlandırdı.

Birleşik Krallık

İngiltere, uzun vadede 20 bin Afgan mülteciyi kabul edeceğini açıkladı. İngiliz hükümetinin "Afgan Vatandaşlarının Yeniden Yerleşim Planı", ilk yıl 5 bin Afganın İngiltere'ye yerleşmesine izin vermeyi öngörürken ve Taliban yönetiminde en yüksek tehlike altındaki kadın ve çocukların yanı sıra dini ve diğer azınlıklara odaklanacak.

ABD

ABD, kabul edeceği mültecilerin kesin sayısını açıklamadı. Ancak Başkan Joe Biden, 500 milyon dolarlık bir göç ihtiyaçları bütçesi sundu.

Kanada

Kanada, hükümet çalışanları ve kadın liderler de dahil olmak üzere Taliban tehlikesinde olanlara odaklanarak 20 bin Afgan'ı kabul edeceğini söyledi.

Avustralya

Avustralya, ülkelerinden kaçan Afganlara insani vize programında 3 bin kişilik yer sunacağını açıkladı. Ancak söz konusu bu kontenjan mevcut insani vize programını da kapsıyor ve toplam sayılarda herhangi bir artış olmayacak.

Avrupa Birliği

Avrupa Birliği ülkesindeki pek çok yönetici, 2015 göçmen krizinin tekrarlanmaması konusunda istekli olduklarını söylüyor. 2015'te AB topraklarına çok sayıda mültecinin girişine izin verilmiş ve buna karşı da popülist tepkiler verilmişti.

Almanya

Almanya, bazı Afganları kabul edeceğini belirtti ancak sayı belirtmedi. 2015 yılında göçmenlere yönelik açık kapı politikası nedeniyle sert eleştirilere maruz kalan Başbakan Angela Merkel, hükümetin mültecilerin "Afganistan'a komşu ülkelerde güvenli bir şekilde kalmalarını" sağlamaya odaklandığını söyledi.

Fransa

"Avrupa'nın kendisini Afganistan'dan gelen önemli yasadışı göçmen dalgalarından koruması gerektiğini" ifade eden Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, Fransa'nın "en fazla tehlike altında olanları koruyacağını" söyledi. Ancak Macron, "Avrupa, mevcut durumun sonuçlarını tek başına üstlenemez" dedi.

Avusturya

Avusturya, Afgan mültecileri almayı reddetti. Ülkenin içişleri bakanı, Afgan sığınmacıları sınır dışı etmeye devam etmekten yana olduğunu belirtti. Ancak Afganistan'a doğrudan sınır dışı etmenin mümkün olmadığı belirterek, komşu ülkelerde "sınır dışı merkezleri" kurulması için lobi yaptı.

İsviçre

İsviçre, Afganistan'dan gelen büyük mülteci gruplarını kabul etmeyeceğini söyledi.

Kuzey Makedonya, Arnavutluk ve Kosova

ABD'nin talebi üzerine, Kuzey Makedonya 450, Arnavutluk ise 300 mülteciyi geçici olarak ağırlayacaklarını söyledi. Mültecilerin bu ülkelerde ABD göçmen vizeleri için gereken belgelerin tamamlanmasına kadar kalması bekleniyor. Kosova da ABD'ye giden mülteciler için geçici barınak sağlamayı planlıyor, ancak rakam belirtmedi.

Uganda

Uganda 2 bin Afgan mülteciyi kabul etti. Doğu Afrika ülkesi, Afrika'daki en fazla sayıda mülteciye sahip ülkesi durumunda.