Çeçenistan, Gürcistan ve Ukrayna: Putin, Rusya'nın nüfuz alanlarını nasıl inşa etti?

Rusya Federasyonu Başkanı Vladimir Vladimiroviç Putin'in dağılmış Sovyet coğrafyasındaki Rus gücü ve nüfuz alanlarının yeniden inşasında Ukrayna çok farklı bir noktaya işaret ediyor.

"Çar'ın dönüşü" yakıştırmasına konu olan bu süreç; Çeçenistan'daki savaştan Gürcistan'dan bağımsızlığını ilan etmiş Abhazya ve Güney Osetya'nın tanınmasına, Güney Kafkasya ve Orta Asya'da istikrar misyonlarından Ukrayna'daki son müdahaleye kadar farklı çerçevelerde ilerleyen bir yol izledi.

Tüm bunlar, Sovyetler döneminin milliyetler siyasetine kara çalıp, imparatorluk döneminin kodlarıyla konuşan Putin'in ilan edilmemiş "Çar" tablosunu peyderpey tamamlar nitelikteydi.

2000'lerin ortalarından bu yana, Rusya Federasyonu'nun temelini oluşturan özerk cumhuriyetler ve oblastların (Slavca eyalet ve bölge anlamına geliyor) özerk karakterlerini daraltan otoriter bir merkezileşme yaşanıyor.

Hakim unsur, Rus kültürü ve kimliği

Bu sürece paralel olarak, Rus kültürü ve kimliği hakim unsur olarak tahkim ediliyor.

Komünist sistemde gerileyen muhafazakâr değerler desteklenirken, Çarlık ve imparatorluk dönemlerinde sisteme meşruiyet katan Ortodoks Kilisesi'ne itibarı iade ediliyor.

Ekonomik alanda sadakatlerini sunanlar hariç, oligarkların kontrol altına alınması "muktedir lider" imgesinin inşasında diğer ayağı oluşturuyor.

Savunmadan hücum pozisyonuna geçilirken, Batı'nın propaganda hegemonyasını kırmak için "agresif" bir medya yaratılıyor.

Bütün bunlar sistemin önce toparlanmasına, sonra otoriter sistemin yeniden inşasına hizmet etti.

Çeçenistan'a tankların sürülmesi ve Putin'in yükselişi

Çeçenistan'da 1994-1996'da Rusya aleyhine biten savaş hem Sovyetlerin çöküşünün biriktirdiği öfkeyi hem de iç bütünlüğü koruma kaygısını yansıtıyordu. Batı açısından da Rusya'nın toparlanmasını geciktiren bir savaştı.

1996'da Hasavyurt Anlaşması'yla Çeçenler karşısında yenilgiyi kabul eden Rusya'nın 1999'da yeniden Çeçenistan'a tankları sürmesi ile Putin'in yükselişi arasında bir bağ var.

Çeçenistan'da bağımsızlık iradesi tamamen ezilip Çeçen müftü Ahmet Kadirov ve oğlu Ramazan Kadirov eliyle Kremlin'e bağlı bir rejim oturtulurken, otoritenin restorasyonunda iki kolaylaştırıcı faktöre başvuruldu:

İlk olarak, Çeçenistan'ın siyasi, idari, bürokratik, güvenlik ve askeri birimleri Çeçenlere bırakıldı. Yani operasyon dahilde bir Ruslaştırılma işlemi değildi. Asi cumhuriyeti "Çeçenizasyon" ile merkeze taşıyan bir strateji güdüldü.

İkinci unsur, direngen Çeçen karakterini pasifize edecek Sufi İslam geleneğinin desteklenmesiydi.

Putin düzenli olarak Ortodoks Kilisesi'ne giderken Kadirov'un da kafasındaki takkesiyle dua edip Çeçenleri etrafında toplayacağı Osmanlı tarzı bir cami inşa edilmişti. Yerle yeksan edilmiş Grozni'nin yeni simgesiydi.

Direnişi ezme görevini Ruslardan devralan Kadirov'un İslam ve Çeçen geleneği adına yadırganan ya da tepki çeken ne kadar eylemi varsa Kremlin'in sonsuz hoşgörüsüne sahipti.

'Muktedir' lider Putin

Çeçenistan zaferi, Putin'i "muktedir" bir lidere dönüştürdü. Artık "Slavik" altın çağını yaşayabilirdi. Çeçenistan'daki kanlı dönem Rusya için gücünü ispat ve toparlanma iddiasıydı. Ve sonra sıra civara geldi.

Putin, Kafkasya'daki isyanı tamamen dış kaynaklı aşırılıkçı Vahabizme indirgeyen söylemine, El Kaide'nin 11 Eylül 2001'deki saldırılardan sonra Amerikalılardan karşılık buldu.

Ancak Çeçenistan'da savaşın bitmesinden sonra Batı'nın Rus nüfuz alanlarına yönelik operasyonları Gürcistan'da kendini gösterdi.

2003'te Mihail Saakaşvili'yi iktidara taşıyan "Gül Devrimi", Sovyet kadrolarından gelmiş kliğin kırılmasında ilk başarıydı.

İkinci halka ertesi yıl "Turuncu Devrim"le Ukrayna'da koptu. Ardından sıra 2005'te Kırgızistan'daki Lale Devrimi'ne (Sarı Devrim) geldi. Orta Asya değişim sancısına tutulmuştu.

Afganistan işgaliyle ABD'nin Orta Asya'da edindiği üslere karşın Rusya da nüfuz alanını kaybetmemeye çalışıyordu.

Bu dönemde ayrıca Putin, Balkanlarda Slav dünyasının aleyhine gelişmelere dikkat kesilmek durumundaydı.

2006-2008'de Kosova'nın bağımsızlığını ve Birleşmiş Milletler kararı olmadan tanınmasını "Olumsuz emsal olur" uyarılarıyla karşılamıştı.

Rusya yakın çevrede Rus etkisine karşı gelişmeleri birkaç yıl izlemekle yetindi. Rusya'nın sabır saati rövanşın alınacağı günlere ayarlıydı.

Rusya'nın argümanı: 'Vatandaşlarımız saldırıya uğradı, yanıtsız bırakamazdık'

ABD'nin 2002'den itibaren Gürcistan'da Türkiye'nin de yakın işbirliği ile yürüttüğü "Eğit ve Donat" programıyla Gürcü ordusunu bir savaşa hazırladığı yıllar sonra anlaşılacaktı.

Hedef Abhazya ve Güney Osetya'yı geri almaktı.

Durumu yakından izleyen Rusya, Bağımsız Devletler Topluluğu kararı uyarınca ambargo uyguladığı Abhazya ile Güney Osetya'da daha belirgin bir korumacı politikaya yöneldi; Abhazlar ve Osetlere Rus pasaportu dağıtmaya başladı.

Gürcistan'ın 2008'de Güney Osetya'ya askeri harekât başlatıp operasyonun ilk anlarında başkent Tshinval'deki Rus Barış Gücü Karargâhı'nı vurunca Putin'e tarihi fırsat doğmuştu.

Tankları birkaç saat içinde Vladikavkaz'dan Tshinval'e indirmekle kalmayıp Tiflis yakınlarına kadar sürerek, Gürcistan yönetimine "Güney Osetya ve Abhazya'yı ebediyen unutabilirsin" demiş oldu.

Rusya'nın argümanı, "Vatandaşlarımız saldırıya uğradı, yanıtsız bırakamazdık" şeklindeydi.

Ardından iki "de facto" bağımsız cumhuriyeti tanıyan adımlar atıldı. Fakat Abhazya ve Güney Osetya ilhak edilmedi. Abhazya, Güney Osetya ve Moldova'nın ayrılıkçı bölgesi Trans-Dinyester yıllardır pek çok konuda üçlü fotoğraf veriyor.

Rusya askeri güç bulundurduğu ve pasaport dağıttığı Trans-Dinyester'i henüz tanımadı. Yıllardır "Rusya ile geleceğe doğru" sloganıyla yaşayan Trans-Dinyester 2006'da Rusya'ya katılma önerisini yüzde 97 oyla referandumdan geçirmiş, 2014'te Duma'dan bu konuda adım atılmasını istemişti.

2008'e gelindiğinde Putin için izleme dönemi bitmiş, arka bahçeyi toparlama vakti gelmişti. 2013'de Mihail Saakaşvili'nin koltuğu kaybedip ülkesinde istenmeyen adam durumuna düşmesiyle Gürcistan, Rusya ile daha sakin bir döneme girdi.

Ukrayna'da Yanukoviç dönemi ve kaybedenler

Ukrayna'da ise Rus yanlısı Viktor Yanukoviç, 2003'te koltuğu Batı yanlılarına kaptırmanın intikamını 2010'daki seçimde alma şansını buldu. Ama Putin'in Ukrayna'yı yeniden yoğuracak siyasi araçlara sahip olduğu söylenemezdi.

Yanukoviç Avrupa Birliği ile ortaklık anlaşması için şansını denemiş ancak kredi için Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) dayattığı reformlar konusunda epey zorlanmıştı.

Sonunda 2013'te yüzünü tekrar Rusya'ya döndüğünde, Meydan Gösterileri (EuroMaidan) tetiklenecekti.

2014'te Almanya, Polonya, Fransa ve Rusya'nın arabuluculuğunda Yanukoviç; erken seçim, 2014 anayasasına dönüş ve parlamenter sistemin güçlendirilmesini öngören bir anlaşmayı muhalif liderlerle birlikte imzalamıştı.

Ancak Rus istihbaratının yardımı ve keskin nişancılarla Meydan'ın dağıtılacağına dair gizli belgelerin sızdırılmasıyla olaylar tekrar çığırından çıkmış, imzalanan anlaşma çöpe atılmış ve milislerin tehdidi altındaki parlamento Yanukoviç'in fişini çekmişti.

Kaybeden sadece Yanukoviç değildi. Radikal sağ, aşırı milliyetçi ve neo-Nazi gruplarının zehirlediği siyasal iklimde etnik Ruslar da ayrılıkçı yola sürüklenecekti.

Sıradaki yazı: Kiev'de Putin'in işini kolaylaştıran radikalleşme