Dağlık Karabağ: Azerbaycan ve Ermenistan'ın askeri kapasiteleri ne?

Azerbaycan ve Ermenistan arasında statüsü üzerinde uyuşmazlık yaşanan Dağlık Karabağ nedeniyle 1990'ların başından bu yana en yoğun çatışmalar yaşanıyor.

Pazar gününden beri devam eden çatışmaların nasıl başladığıyla ilgili taraflar birbirini suçluyor.

Sahadan gelen haberler, çatışmalarda savaş uçağı, insansız hava aracı (İHA), tank ve top gibi ağır silahların kullanıldığına işaret ediyor.

Açık kaynaklardan derlenen veriler ve yapılan açıklamalar, iki ülkenin de son yıllarda askeri yatırım ve harcamalarını artırırken, Azerbaycan'ın Ermenistan'a kıyasla askeri anlamda bir adım ön plana çıktığını gösteriyor.

1990'ların başına kadar Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin (SSCB) bir parçası olan her iki ülke, askeri tedariklerinin büyük bir bölümünü Rusya'dan sağlıyordu.

Ancak, Azerbaycan, son yıllarda petrol ve doğalgaz kaynaklarına sahip olmasının ve bunları dünya pazarlarına ulaştırabilmesinin de sağladığı avantajla, askeri alanda başta İsrail, Türkiye ve Ukrayna olmak üzere başka ülkelerle yaptığı anlaşmalarla hem çeşitlilik sağladı hem de yeteneklerini artırdı.

Askeri harcamalarda durum ne?

Çatışma, askeri harcama ve silah ticaretiyle ilgili araştırmalar yapan İsveç merkezli bağımsız kuruluş Stockholm International Peace Research Institute (SIPRI) tarafından açıklanan veriler, 2009-19 yılları arasında Azerbaycan'ın askeri harcamalarının Ermenistan'ın yaklaşık 4 katı olduğunu gösteriyor.

Bu dönemde Azerbaycan, yaklaşık 20 milyar dolarlık askeri harcama yaparken, Ermenistan'ın ödediği miktar ise 5 milyar dolar oldu.

Azerbaycan'ın harcamalarının özellikle 2010 yılından itibaren hızlı bir şekilde arttığı görülüyor. Ermenistan ise son iki yılda önemli bir artış kaydetse de Azerbaycan'a kıyasla çok daha düşük düzeylerde.

ABD Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) tarafından yayımlanan World Factbook'a göre, 2019 yılında askeri harcamaların gayrisafi yurtiçi hasılaya (GSYH) oranı Azerbaycan'da yüzde 4; Ermenistan'da ise yüzde 4,9 oldu.

Bunda Ermeni ekonomisinin Azerbaycan'a kıyasla çok daha küçük olması rol oynuyor.

BBC Rusça Servisi'nden Grigor Atanesian, Ermenistan'ın petrol zengini bir ülke olmadığını ve bu nedenle de askeri harcama konusunda Azerbaycan'ın düzeyini yakalayamayacağını söyledi.

Atanesian, "Aksine Ermenistan, fosil yakıt rezervleri olmayan bir kara ülkesi ve ekonomisi de Dağlık Karabağ sorunu nedeniyle 30 yıla yakın bir zamandır Türkiye ile Azerbaycan'ın uyguladığı ticaret ambargosundan ciddi şekilde zarar görmüş durumda" dedi.

Ülkelerin envanterinde neler var?

Gerek Azerbaycan'ın gerekse de Ermenistan'ın elindeki silahların niteliği ve miktarı tam olarak bilinmiyor. Ermenistan ordusunun askeri malzemelerinin bir kısmını Dağlık Karabağ'da tutuyor olması da bilinmezliği artırıyor.

ABD merkezli bağımsız araştırma kuruluşu Global Fire Power'ın hazırladığı askeri güç endeksinde, Azerbaycan 64, Ermenistan ise 111'inci sırada yer alıyor. Bu endeks, açık kaynaklardan ülkelerin envanterinde bulunan askeri malzemelere göre hazırlanıyor.

BBC Rusça da Temmuz ayında yayımladığı bir haberde, 2016 yılı verilerine göre, Azerbaycan'ın elindeki tank sayısının 314 ile 750, Ermenistan'ın ise 100 ile 166 aralığında olduğunun tahmin edildiğini belirtti. Azerbaycan'ın savaş uçaklarının sayısı ise 100'ün üzerinde olarak hesaplanırken, Ermenistan için ise bu sayı 60 civarında olarak veriliyor.

Azerbaycan'ın son yıllarda yaptığı alımlarla envanterine 20'den fazla Rus üretimi MiG-29 ve 11 Su-25 savaş uçağı ekledi. Ayrıca yine Rus yapımı Mi-24 ve Mi-35 taarruz helikopterlerine de sahip.

Ermenistan'ın hava filosunda ise yakın bir zamanda Rusya'da aldığı Su-30 ve MiG-29 uçakları bulunuyor.

BBC Azerbaycanca'ya konuşan güvenlik uzmanı Fuad Şahbazov, Ermenistan'ın çatışmalarda Rus yapımı İskender füzelerini de kullandığını belirtiyor.

Ancak askeri uzmanlar, Dağlık Karabağ bölgesinin dağlık yapısından dolayı uçakların kırıma uğrama riskinin yüksek olduğunu ve bu nedenle de tarafların hava gücünü fazla kullanamadıklarını belirtiyor. Aynı şekilde, hava savunma sistemlerinin de bu bölgede

Azeri güvenlik uzmanı Azad İsazade, BBC Rusça'ya yaptığı değerlendirmede, "Birincisi burası oldukça dağlık bir bölge ve hava gücünü kullanmak da gerçekten çok zor. Ayrıca yıllar içerisinde Dağlık Karabağ bölgesinde her an devreye girmeye hazır hava savunma sistemlerinin de kurulduğunu anlıyoruz. Rusya'dan da S-400 alındı. Bu da Karabağ'da tutulmuyor ancak sınırdaki Goris bölgesinde bulunuyor ve Karabağ üzerindeki hava sahasını koruyor" dedi.

Rusya'nın Ermenistan'a S-400 sattığına dair herhangi bir teyit ya da açıklama bulunmuyor. Ermenistan'ın hava savunmasında S-300 sistemini ve kısa menzilli Tor-M2KM kullandığı biliniyor.

Azerbaycan'ın envanterinde de S-300 sistemi ve kısa menzilli Tor-M2E bulunuyor.

Çatışmalarda iki tarafın da ağırlıklı kullandığı bildirilen bir diğer araç da İHA'lar. Bu araçlar, iki ülke tarafından da taktik ve keşif amaçlı kullanılıyor. Ermenistan, kendi imal ettiği İHA'ları, Azerbaycan ise İsrail'den satın aldıklarını kullanıyor.

Geçtiğimiz aylarda Azerbaycan'ın Türkiye'den de İHA ve SİHA satın almakla ilgilendiği açıklanmıştı. Türkiye'nin ürettiği bu araçların teslim edilip edilmediği veya şu anda çatışmalarda kullanılıp kullanılmadığı ise bilinmiyor.

Askeri işbirliği konusunda hangi ülkeler öne çıkıyor?

Hem Ermenistan'ın hem de Azerbaycan'ın askeri envanterlerinde Rus yapımı askeri malzemelerin ağırlıkta olduğu görülüyor.

Ancak özellikle 2016 sonrasında Azerbaycan, askeri alımlarını çeşitlendirmek yönünde adımlar atıyor.

Bu anlamda İsrail ve Türkiye ön plana çıkıyor. SIPRI verilerine göre, İsrail askeri alandaki ihracatının yüzde 17'sini Azerbaycan'a yapıyor. İki ülke arasında 2012 yılında 1,6 milyar dolarlık askeri bir anlaşma yapılırken, Azerbaycan'a İHA, uçaksavar ve hava savunma sistemleri tedarik edilmesi öngörülüyor.

Azerbaycan, Şubat ayında Türkiye ile de Askeri Mali ve Güvenlik İşbirliği anlaşmaları imzaladı. Azerbaycan'ın Türk savunma sanayi şirketlerinden 200 milyon TL değerinde ürün ve hizmet satın alması planlanıyor. Ayrıca Azerbaycan'ın Türkiye üretimi İHA ve SİHA'larla birlikte, Altay tankı ve Atak helikopteriyle ilgilendiği açıklandı.

Azeri güvenlik uzmanı Üzeyir Cefarov, BBC'ye yaptığı değerlendirmede, Azerbaycan'ın Rusya dışındaki ülkelerle yaptığıa anlaşmaların siyasi olmadığını, Moskova'dan alabileceği her şeyi almış olmasından kaynaklandığını söyledi.

Azerbaycan yaptığı bu askeri anlaşmaların finansmanının bir bölümünü ilgili ülkelere doğalgaz ve petrol satarak karşılıyor.

Ermenistan ise Rusya ile yaptığı anlaşmaların kapsamını genişleten adımlar atarken, bu yıl içerisinde Hindistan ile de 40 milyon dolarlık bir anlaşma yaptı.

Rusya, kısa bir süre önce Ermenistan'a yeni İskender balistik füzeleri ve SU-30M savaş uçağı teslimatı yaptı.

BBC Rusça'dan Atanesyan Ermenistan'ın güvenlik alanında Rusya'ya ciddi şekilde bağımlı olduğunu belirtti.

Atanesyan, "Ermenistan, Ortak Güvenlik Antlaşması Örgütü üzerinden Rusya ile ittifak halinde ve Rusya'dan silah satın aldığında bu örgüt üyeliğinden gelen indirimlerden de faydalanıyor. Ancak, Rusya'nın hem Bakü hem de Erivan'a silah sattığını ve her iki ülkenin askeri envanterinin ağırlıklı olarak Rus ve Sovyet yapımı donanımlardan oluştuğunu da unutmamak gerekiyor" dedi.

Ermenistan'ın son dönemde askeri ilişkilerini geliştirmeye başladığı ülkeler arasında Hindistan öne çıkıyor.

Ermenistan, bu yıl içerisinde ise son dönemlerde askeri ilişkilerini geliştirmeye başladığı Hindistan'dan SWATHI askeri radar sistemi satın alacağını açıkladı. Bu anlaşmanın bedeli 40 milyon dolar olarak açıklandı.