Doğu Akdeniz: Almanya'nın girişimi bu kez başarılı olacak mı?

Almanya Dışişleri Bakanı Heiko Maas, 25 Ağustos'ta önce Atina daha sonra Ankara'da muhataplarıyla bir araya gelecek ve Doğu Akdeniz'de giderek artan gerilimin azaltılarak sorunların diplomasi yoluyla çözümü için zemin arayacak.

Berlin'in ilk girişimi, Yunanistan'ın Mısır ile 6 Ağustos'ta deniz yetkilendirme anlaşması nedeniyle tamamlanamamıştı. Tarafların tartışmalı bölgedeki araştırma ve askeri faaliyetlerini devam ettiriyor olması, Maas'ın gerçekleştireceği bu girişimin de başarı şansını azaltan bir unsur olarak görülüyor.

Türkiye'nin Oruç Reis araştırma gemisinin 23 Ağustos'ta sona ermesi gereken çalışmalarını 27 Ağustos'a kadar uzattığını açıklaması ve Yunanistan'ın Oruç Reis'in bulunduğu alana yakın bir bölgede 3 gün sürecek askeri tatbikat yapacak olması olumsuz sinyaller olarak değerlendiriliyor. Maas'ın özellikle Ankara temaslarında Libya'da varılan ateşkesin de gündeme gelmesi bekleniyor.

AB dönem başkanı Almanya'nın Dışişleri Bakanı Heiko Maas, Atina'da Dışişleri Bakanı Nikos Dendias ve Ankara'da Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu ile yapacağı temaslarda, tarafların Ege Denizi'nden kaynaklanan sorunların çözümü için 2002'de oluşturdukları ancak 2016'dan bu yana yapılamayan "istikşafi görüşmeler" mekanizmasını yeniden canlandırmayı amaçlıyor.

Almanya bu yöndeki ilk adımını Temmuz ayında atmıştı. Türkiye, Yunanistan ve Almanya liderlerinin dış politika danışmanlarını bir masa etrafında buluşturan Berlin yönetimi, görüşmelerin başlatılması için taraflara yardımcı olmuştu.

Yunanistan'ın Mısır ile yaptığı anlaşma sekteye uğrattı

21 Temmuz'da Türkiye'nin Doğu Akdeniz'de sismik araştırma için yayınladığı NAVTEX nedeniyle alevlenen gerilimi söndüren de yine Almanya'nın Şansölyesi Angela Merkel olmuştu. Merkel'in çağrısı üzerine Türkiye, Oruç Reis çalışmalarını ertelemiş ve diplomatik temasların önü açılmıştı.

Ancak Yunanistan'ın 6 Ağustos'ta Mısır ile deniz yetkilendirme anlaşmasını imzalaması Almanya'nın girişimini sekteye uğratmıştı. Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü ve Başdanışmanı İbrahim Kalın, Yunanistan-Mısır anlaşması olmasaydı 7 Ağustos günü Yunanistan ile ortak bir açıklama yaparak teknik müzakerelerin başlayacağının duyurulacağını açıklamıştı.

Atina-Kahire anlaşması üzerine, Oruç Reis araştırma gemisini ve ona refakat eden savaş gemilerini Doğu Akdeniz'de kendi kıta sahanlığı olarak gördüğü alana gönderen Türkiye, çalışmaların 23 Ağustos'a kadar süreceğini ilan etmişti. Yunanistan, Oruç Reis'in gittiği alanın kendi kıta sahanlığı olduğu, dolayısıyla egemenlik haklarının ihlal edildiği tepkisini göstermiş ve aynı bölgedeki askeri varlığını artırmıştı.

Gerilimin arttığı günlerde Berlin hem Ankara hem de Atina ile temasta kalarak, gerginliğin daha da tehlike verici bir boyuta çıkmamasını sağlamıştı. Maas'ın Türk ve Yunan başkentlerine yapacağı ziyaret, böyle zorlu bir süreçte gerçekleşmesi açısından dikkat çekiyor.

Büyük bir ilerleme beklenmiyor

Diplomatik kaynaklar, Almanya'nın çabasına karşın taraflar arasında yaşanan derin güvensizlik duygusunun sorunun uzlaşı ve diyalogla çözümü açısından büyük bir engel oluşturduğuna dikkat çekiyorlar.

Akdeniz ve Ege'de kıta sahanlığı, kara suları, adaların statüsü ve hava sahası genişliği gibi çok sayıda sorunun olması, tarafların bu konularla ilgili ortak hukuki bir çözüm yolunda uzlaşamıyor olmaları çözüm olanaklarını daraltması açısından olumsuz unsurlar olarak değerlendiriliyor.

Aynı kaynaklar, tarafların müzakere sürecine girmeye hazır olduklarına ilişkin mesaj vermelerine karşın attıkları adımlarla bu süreci fiilen engellediklerine de dikkat çekiyorlar.

Yunanistan'ın 6 Ağustos'ta Mısır ile yaptığı anlaşmanın Türkiye'de olduğu kadar Almanya'da da şaşkınlıkla karşılandığını anımsatan kaynaklar, Türkiye'nin de Maas'ın ziyaretinden hemen önce Oruç Reis'in bölgede kalış süresini 27 Ağustos'a kadar uzatmasının olumsuz bir gelişme olduğunu belirtiyorlar.

Alman Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Christofer Burger, 24 Ağustos'ta düzenlediği basın toplantısında, Türkiye'nin kararından üzüntü duyduklarını söyledi ve bu adımın Maas'ın ziyaretinden önce verilmiş "yanlış bir sinyal" olduğu değerlendirmesini yaptı. Sözcü, Türkiye ile Yunanistan arasında yaşanan gerilimin AB'yi de içine alabilecek ağır sonuçlar yaratmasından kaygı duyduklarını ve gerilimin mutlaka düşürülmesi gerektiğini de iletti.

Yunanistan'ın Türkiye ile müzakerelere geri dönüş için Oruç Reis gemisinin bulunduğu bölgeden ayrılması koşulunu anımsatan kaynaklar, Türkiye'nin süreyi uzattığı bir ortamda Atina'dan da olumlu bir adımın gelmesinin zor olduğuna işaret ediyorlar.

Yunanistan'dan tatbikat hamlesi

Maas'ın ziyareti öncesinde bir olumsuz haber de Atina'dan geldi. Yunanistan'dan yapılan açıklamaya göre, Yunan deniz ve hava kuvvetleri Doğu Akdeniz'de 3 gün sürecek atışlı tatbikat gerçekleştirecek.

Türk Savunma Bakanı Hulusi Akar, 24 Ağustos'ta yaptığı açıklamada, tatbikatın gerçekleştirileceği bölgenin kısmi olarak Oruç Reis'in bulunduğu alana denk geldiğini, bunun da gerilimi artıracak bir adım olarak gördüklerini kaydetti.

Oruç Reis ve beraberindeki sivil araştırma gemilerine, Türk Deniz Kuvvetleri de eşlik ediyor. 12 Ağustos'ta aynı bölgede bulunan bir Türk ve Yunan gemisi çarpışmış, Atina olayı "kaza", Ankara ise "Yunan provokasyonuna yanıt" olarak tanımlamıştı.

27-28 Ağustos kilit tarihler

Maas'ın temasları sonucunda Türk ve Yunan liderleri, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Başbakan Kiryakos Mitsotakis'in danışmanları, İbrahim Kalın ve Eleni Sourani'nin Şansölye Merkel'in danışmanı Jan Henker'in arabuluculuğunda yeniden masaya oturtma amacını koruduğu kaydediliyor.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da bir konuşmasında 23 Ağustos sonrasında danışmanlar aracılığıyla görüşmelerin yapılabileceği mesajını vermişti. Kaynaklar, 27-28 Ağustos günlerinde AB dışişleri bakanlarının gayri resmi toplantısı için Berlin'de buluşacaklarını ve ele alınacak konuların başında Doğu Akdeniz gerilimi olacağını kaydediyorlar.

Berlin'in danışmanlar toplantısını da aynı günlere denk getirmek ve gerilimin kontrol altına alındığına ilişkin AB ülkelerine mesaj vermek amacında olduğu kaydediliyor. Türkiye'nin Oruç Reis'in çalışmasını 27 Ağustos'a kadar uzatması, Yunanistan'ın da tatbikatını 27 Ağustos'ta bitecek şekilde açıklaması, tarafların 28 Ağustos'tan itibaren görüşmelere başlama yönünde verdikleri bir mesaj olarak görülüyor.

Ancak bu görüşmelerin başlayıp başlayamayacağı Alman Dışişleri Bakanı Maas'ın Atina ve Ankara temaslarının sonucuna göre netleşecek.

Libya da gündemde

Maas'ın özellikle Ankara temaslarında gündeme gelmesi beklenen bir diğer konu Libya'da karşıt Trablus ve Tobruk yönetimlerinin Cuma günü açıkladıkları ateşkes olacak. Almanya'nın yürüttüğü etkin diplomasi sonucunda Ulusal Mutabakat Hükümeti ile Temsilciler Meclisi ateşkes ilan etmişler, Sirte'nin silahsızlandırılması ve petrol üretiminin yeniden başlamasında uzlaşmışlardı.

Başta ABD, AB, BM olmak üzere uluslararası toplum ateşkesi memnuniyetle karşıladıklarını açıklamış ancak Libya'nın en önemli aktörlerinden olan Türkiye sessiz kalmıştı. Türkiye'nin bu sessizliği gelişmelerden memnun olmadığı şeklinde değerlendirilmişti.

Maas'ın Çavuşoğlu ile yapacağı görüşmelerde, Libya'nın ayır bir başlık olarak ele alınması ve toplantılar sonunda yapılacak basın toplantısında tarafların pozisyonlarını açıklaması öngörülüyor.