Donbas: Rusya neden Ukrayna'nın doğusunu çember altına almak istiyor?

Rusya, Ukrayna'da başkent Kiev etrafındaki güçlerini geri çekip, büyük ölçüde ülkenin doğusuna odaklandı. Donbas adıyla bilinen Ukrayna'nın eski endüstri bölgesi için verilecek savaş, büyük ihtimalle Rus işgalinin kaderini de belirleyecek.

Rusya lideri Vladimir Putin'in, şimdiye dek başarısızlıklarla anılan işgali başarılı göstermek için neye ihtiyacı var?

Rus güçleri şu anda, Ukrayna'nın güneyinde büyük toprak parçalarını kontrol ediyor. Liman kenti Mariupol'ün uzun süre devam eden kuşatması bir insani faciayı tetikledi.

Ancak Ukrayna lideri "topraklarının her bir metresi için savaşacaklarını" söylüyor.

Rusya destekli ayrılıkçılarla sekiz yıldır devam eden çatışmalar nedeniyle, Ukrayna Ordusu'nun en iyi eğitimli birlikleri zaten bu bölgede konuşlanmış halde.

Donbas bölgesinin önemi ne?

Rusya lideri Putin Donbas'tan bahsettiğinde, Ukrayna'nın eskiden beri kömür ve çelik üreten bölgesine atıfta bulunuyor. Aslında gerçekten demek istediği, güneyde Mariupol'ün dışından kuzey sınırına kadar uzanan doğudaki iki büyük bölge Luhansk ve Donetsk.

Rus destekli güçler Rusya'nın Kırım'ı 2014'te ilhak etmesinden sonra bölgenin üçte birinden fazlasını ele geçirdi. Donbas'taki nüfus ağırlıklı olarak Rusça konuşuyor ve Rusya sık sık bölgenin geri kalanını da "kurtarmaktan" bahsetti.

Bu bölgelerde ağırlıklı olarak Rusça konuşuluyor olabilir ama ne kadar Rus yanlısı oldukları tartışma konusu. Rochan Danışmanlık'tan savunma uzmanı Konrad Muzyka "Mariupol Ukrayna'daki en Rus yanlısı şehirlerden biriydi ve bu kentin yerle bir edilmesini anlayamıyorum" diyor.

Savaşın başlamasından bir ay sonra, Rusya Luhansk'ın % 93'ünü, Donetsk'in de % 54'ünü ele geçirdiğini iddia ediyor.

Ukrayna lideri Volodimir Zelenskiy, 18 Nisan'da Rus güçlerinin "uzun süredir hazırlandıkları Donbas savaşını başlattıklarını" kaydetti.

Ancak Rusya tüm bölgeyi ele geçirmekten çok uzakta ve zafer ilan edebilseler bile, bölge kontrol sağlamak için çok büyük.

Putin neden Donbas'ı kontrol etmek istiyor?

Savaşı başlatmadan hemen önce Putin, sadece 2014'te başlayan savaşta desteklediği "devletçiklerin" değil, Luhansk ve Donestk'in tümünün Ukrayna'dan bağımsızlığını tanımıştı.

Putin Ukrayna'nın doğuda soykırım yaptığına dair, sık sık temelsiz suçlamalarda bulundu.

Buradaki savaşta 2014'ten bu yana 14 bin kişi öldü. Bunların dörtte üçü savaşan güçlerdi ve 2015'ten bu yana 420 kilometre uzunluğundaki çatışma hattında önemli bir değişiklik olmadı.

Ancak, Rusya'nın Kiev etrafındaki işgal çabaları başarısızlığa uğradığında, Moskova dikkatini "ana amaca", yani "Donbas'ın kurtarılmasına" çevirdi.

Büyük ihtimalle Rusya'nın bundan sonraki adımı Donbas ve etrafındaki bölgeleri ilhak etmek olacak.

Tıpkı Putin'in, Kırım'da 2014'te şaibeli bir referandumla yaptığı gibi.

Rusya'nın Luhansk'taki kukla lideri daha şimdiden "yakın gelecekte" bir referandum yapmaktan söz etti ve bazı haberlere göre Donetsk'te ve Luhansk'ta Mayıs ortasında bir oylama planlanıyor.

Kırım'ın tersine, son dönemde ele geçirilen yerler savaş bölgesi ve buralarda göstermelik de olsa oylama yapılması fikri bile saçma olur.

Putin'in stratejisi ne?

Ukrayna Ordusu, Putin'in sadece Donbas'ı değil, Kırım'ın batısı ve kuzeyine düşen güneydeki Herson ve Zaporijya'nın bir kısmını tamamen kontrol altına almak istediğine inanıyor.

Böylece güney kıyıları boyunca Rus sınırına kadar bir kara bağlantısı kurabilir ve Kırım'a su tedarikini kontrolü altında tutabilir.

Moskova Herson'da daha şimdiden Ukrayna parasını kendi para birimiyle değiştirmeye çalışıyor ve orada da bir oylama yapılıp bir cumhuriyetçik kurulabilir.

Rus generali Rustam Minnekayev amacın kontrolü Karadeniz boyunca Odessa'ya doğru genişletmek olduğunu bile söyledi, ancak bu şimdilik bir arzudan öteye gitmeyecek gibi görünüyor.

Donetsk'in büyük kısmı ve Luhansk'ın önemli yerleri hala Ukrayna'nın elinde. Dolayısıyla, Rus güçleri doğudaki Ukrayna birliklerini kuzey, doğu ve güneyden ilerleyerek çember altına almaya çalışıyor.

Londra'daki King's College'tan çatışma ve güvenlik uzmanı Prof. Tracey German, "Bu kontrol etmek için çok büyük bir bölge ve bunun coğrafi zorluklarını hafife almamalıyız" diyor.

Ukrayna güçleri, Rus sınırının güneyindeki Harkov kentini ellerinde tuttu ama Rusya, daha güneyde ayrılıkçıların elindeki doğu bölgelerine giden ana otobandaki stratejik Izyum kentinin kontrolünü aldı.

Prof. German "Izyum civarında yaptıklarına bakarsanız, ana otoban hatlarını takip ediyorlar ve malzemelerinin çoğunu yollar ve demiryollarından aktardıkları için bu akıllıca" diyor.

M03 otobanındaki bir diğer büyük hedef, 125 bin nüfuslu Slovyansk kenti. Kent Rus destekli güçler tarafından 2014'te ele geçirilmiş ama sonra geri alınmıştı. Hemen güneyindeki Kramatorsk'u ele geçirmek de büyük bir hedef.

ABD Merkezli Savaş Çalışmaları Enstitüsü (ISW) Ukrayna'nın Slovyansk'ta tutunabilmesi halinde, Rusya'nın her iki bölgeyi ele geçirme hedefinin "büyük ihtimalle başarısız olacağını" söylüyor.

Rus güçleri, kuzey ve doğudan ilerlerken, Luhansk'taki bir dizi Ukrayna kontrolündeki şehre saldırdı. Severodonetsk'in kuzeybatısındaki Kreminna'yı ele geçirdiler ve Rubizne, Popasna ve Lıçısansk'a saldırıyorlar.

ISW'ye göre bu şehirler önemli çünkü buraları ele geçirmek, Rusya'nın batıya doğru ilerleyip Izyum'un güneybatısından bastıran güçleriyle temas etmesini sağlayabilir.

Rusların karayolu ikmal hatlarını kontrol etmesi ve Ukrayna'nın tren yolu hatlarına batıdan erişimini engellemesi gerekiyor. Ukrayna birlikleri ve ağır silahlarının taşınması için demiryolu en etkin yöntem ve kaçan siviller için de en hızlı güzergah.

Demiryolu ağının bazı kısımlarını kontrol etmek, aynı zamanda Rus güçlerinin doğuya asker ve ikmal malzemeleri taşımasını sağlayabilir.

Bölgedeki askeri yönetimin başı Kerhiy Hayday, Rusya'nın amacının Vladimir Putin'in Luhansk'ın batıdaki bölgesel sınırlarına ulaşma hedefini başarmak için önlerine çıkan her şeyi yok etmek olduğuna inanıyor.

Ailesinin Lıçısank'taki evinden kaçan ve Rus bombaları düşmeye devam ederken anne ve babasını geride bırakmak zorunda kalan 27 yaşındaki Marina Agafonova, "Hastanelere ve yerleşimlere saldırdılar. Isınma ve elektrik yok" diyor.

Rus ilerleyişinin öncesinde siviller tahliye edildi. Hayday "Kalmak ve uykuda bir Rus bombasıyla yanarak ölmek çok daha korkutucu" uyarısını yapıyor.

Luhansk genelinde Donbas'tan dışarı giden tüm demiryolu hatları kesildi ve Donetsk'ten dışarı giden tek tren hattı Pokrovsk'a kadar gelebiliyor.

Nisan başında Ukraynalılar trenlerle Rus bombardımanından kaçmaya çalışırken, Kramatorsk'a düşen bir roket 57 kişinin ölümüne yol açmıştı.

Ukrayna güçleri dayanabilir mi?

Savaşın başında, doğuda Ukrayna Ortak Operasyon Güçlerini (JFO) oluşturan 10 tugay, Ukrayna'nın en iyi donatılmış ve eğitilmiş birlikleri olarak görülüyordu.

Kraliyet Birleşik Hizmetler Enstitüsü'nden Sam Cranny-Evans, "Ukrayna birliklerinin şu andaki güçlerini gerçekten bilmiyoruz" diyor. Cranny-Evans, sayılarının gönüllülerle arttığına inanıyor.

Rochan Danışmanlık'tan Konrad Muzyka "Ukraynalıların amacı Rus tarafına mümkün olduğunca çok zayiat verdirmek. Ukraynalılar, büyük çatışmalardan kaçınmak için asimetrik taktikler kullanıyor" diyor.

ABD'li yetkililer Rusya'nın doğuda faaliyet gösteren 93 taktik taburu olduğunu söylüyor. Taburlar genelde 700 ila 900 askerden oluşuyor, ancak İngiltere Rusya'nın sayısal üstünlüğünü belirleyici bir avantaja dönüştüremediğini belirtiyor.

Takviyelere karşın, Rus birliklerinin hızlı bir ilerleme kaydetmesine şüpheyle yaklaşılıyor.

Rus güçleri iki aydan uzun süren çatışmalarda şimdiden büyük kayıplar verdi ve moralin düşük olduğu sanılıyor.

Birlikler, Rus ordusunun yanı sıra, çoğu ayrılıkçı bölgelerden zorla silah altına alınan askerlerden oluşuyor.

Ayrılıkçı Luhansk'ta 'korku dolu bekleyiş'

Rus destekli ayrılıkçı bölgelerde hayat daha sakin. Ancak ayrılıkçı yetkililer Ukrayna güçlerini yerleşim birimlerine ateş açmak ve sivilleri öldürmekle suçluyor.

Donetsk'teki ayrılıkçı yapının yetkilileri Şubat ortasından bu yana 97 sivilin öldüğünü söylüyor. Ukrayna denetimindeki bölgelere yapılan Rus saldırılarında çok daha fazla sivil öldü.

Luhansk'ta yaşayan bir kadın, BBC'ye adının açıklanmaması kaydıyla yaptığı açıklamada kentte çok sayıda Rus zırhlı aracını gördüğünü ve korku ile ihtiyat atmosferinin hakim olduğunu söylüyor.

Askerlik yaşındaki erkeklerin Rusya destekli milislere katılmak zorunda olduğunu, silah altına alınmak istemeyenlerin saklandığını anlatıyor:

"Erkekleri sokaklarda yakalayıp, silah altına alıyorlar. Dükkanlarda, şehirde ve sokaklarda hiç erkek yok. Dolayısıyla genelde erkeklerin çalıştığı iş yerleri kapalı.

"Resmen olmasa da şimdiden Rusya olduk. Herkesin Rus pasaportu var."