Esad ve ailesi neden Rusya'ya kaçtı, yargılama yolu açık mı?

Beşar Esad'ın 8 Aralık Pazar günü devrilmesiyle sadece 24 yıllık devlet başkanlığını değil, ailesinin 50 yılı aşkın süren Suriye yönetimi de sona ermiş oldu.

Esad 2000 yılında göreve gelmeden önce babası Hafız Esad 30 yıl boyunca devlet başkanlığı yapmıştı.

Suriye'de İslamcı militan grup Heyet Tahrir eş-Şam (HTŞ) liderliğindeki gruplar bir geçiş hükümeti kurdu.

Şu anda Rusya'da olan devrik lider Beşar Esad, eşi ve üç çocuğunun geleceği ise belirsiz.

Esad neden Rusya'ya kaçtı?

Suriye'deki iç savaş sırasında Esad'ı destekleyen Rusya, 2015'te bir hava harekatı başlatarak savaşın gidişatını hükümetin lehine çevirdi.

Rusya'nın burada iki önemli askeri üssü bulunuyor.

İngiltere merkezli Suriye İnsan Hakları Gözlemevi'ne (SOHR) göre, geçen dokuz yıl boyunca Rus askeri operasyonlarında 8.700'ü sivil olmak üzere 21.000'den fazla kişi öldü.

Ancak Ukrayna'daki savaşa yoğunlaşan Rusya, Suriye'deki silahlı muhaliflerin Kasım ayı sonunda başlattığı yıldırım taarruzunu durdurmak için Esad hükümetine yardım etmekte ya isteksiz davrandı ya da bunu yapamadı.

HTŞ liderliğindeki güçlerin Şam'ın kontrolünü ele geçirmesinden saatler sonra Rus devlet medyası Esad ve ailesinin Moskova'ya ulaştığını ve kendilerine "insani gerekçelerle" sığınma hakkı verileceğini bildirdi.

Ancak Kremlin sözcüsü Dmitri Peskov'a 9 Aralık Pazartesi günü Esad'ın nerede olduğu ve sığınma talebi sorulduğunda şu yanıtı verdi:

"Şu anda size söyleyecek bir şeyim yok. Elbette böyle bir kararı [sığınma hakkı verilmesi] devlet başkanı alabilir. Bu onun kararıdır."

Esad ailesinin Rusya, özellikle de Moskova ile olan bağları konusunda daha önce birçok haber yayınlanmıştı.

Financial Times'ın 2019'da yaptığı bir araştırma, Esad'ın geniş ailesinin iç savaş sırasında on milyonlarca doları ülke dışında tutmak için Moskova'da en az 18 lüks daire satın aldığını ortaya koymuştu.

Esad'ın en büyük oğlu Hafız da Moskova'da doktora öğrencisi. 22 yaşındaki Hafız'ın doktora tezi hakkında geçen hafta yerel bir gazete haber yapmıştı.

8 Aralık'ta HTŞ önderliğindeki silahlı muhalif güçler Şam'ı ele geçirirken yaşanan kaosun ortasında Rus devlet televizyonu, Moskova'daki yetkililerin Rusya'nın üslerini ve diplomatik misyonlarını güvence altına almak için "Suriyeli silahlı muhaliflerle" görüştüğünü bildirdi.

Esad'ın eşi ve çocukları kimler?

Esad, Suriyeli bir ailenin çocuğu olarak Londra'nın batısında doğup büyüyen İngiliz-Suriye çifte vatandaşlığına sahip Esma ile evli.

Yatırım bankacısı olmadan önce Londra'da okula ve üniversiteye devam eden Esma Esad 2000 yılında Suriye'ye taşındı. Esad'ın babasının yerine devlet başkanı olduğu dönemde onunla evlendi.

Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimi Okulu'nda (LSE) misafir öğretim üyesi olan Dr. Nesrin Alrefaai'ye göre Esma Esad İngiliz pasaportuna sahip olduğu için Rusya'da kalmak yerine İngiltere'ye dönebilirdi.

"Ancak ABD, Rusya'da olduğu bildirilen babası Dr. Fawaz al-Akhras'a da yaptırım uyguladığı için" Esma şimdilik Moskova'da kalmak isteyebilir.

Mail Online tarafından yayınlanan bir haberde, Esma'nın kardiyolog babası ve emekli diplomat annesinin, kızlarını ve damatlarını "teselli etmek" için Moskova'da olmak istediklerine dair komşularının aktarımlarına yer verildi.

Esad ve eşinin üç çocuğu var; doktora öğrencisi Hafız, Zein ve Karim.

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Kongre'ye sunduğu 2022 tarihli bir raporda, geniş Esad ailesinin net servetinin 1-2 milyar dolar arasında olduğu belirtilmiş, ancak bu rakamın tahmin edilmesinin zor olduğu, çünkü varlıklarının "çok sayıda hesaba, gayrimenkullere, şirkete ve offshore vergi cennetlerine yayıldığına ve gizlendiğine inanıldığı" belirtiliyordu.

Rapora göre Beşar ve Esma Esad, "Suriye'nin en büyük ekonomik aktörleriyle yakın patronaj ilişkileri sürdürmüş, yasadışı faaliyetlerden elde edilen parayı aklamak ve rejime fon aktarmak için şirketlerini kullanmışlardı".

Raporda ayrıca Esma'nın "Suriye'nin içinde bulunduğu ekonomik krizi yöneten ekonomi komitesi üzerinde etkisi olduğu" ve ülkenin "gıda ve yakıt sübvansiyonları, ticaret ve para birimi konularında" önemli kararlar aldığı belirtiliyordu.

Ayrıca rejimin elindeki bölgelerin yeniden inşası için yapılan dış yardımların çoğunun kanalize edildiği Suriye Kalkınma Vakfı üzerinde de etkili olduğu ifade ediliyordu.

Esad yargılanabilir mi?

50 yılı aşkın Esad ailesi yönetiminin devrilmesinin ardından Uluslararası Af Örgütü Genel Sekreteri Agnès Callamard, Suriyelilerin "büyük ölçekte tarifsiz insani acılara neden olan korkunç bir insan hakları ihlallerine" maruz kaldığını söyledi.

Buna "kimyasal silahlarla saldırılar, varil bombaları ve diğer savaş suçlarının yanı sıra insanlığa karşı suç teşkil eden cinayet, işkence, zorla kaybetme ve yok etme" de dahil dedi.

Callamard, uluslararası toplumu, uluslararası hukuku çiğnediğinden şüphelenilen kişilerin ve diğer ciddi insan hakları ihlallerinin soruşturulmasını ve işledikleri suçlardan dolayı yargılanmalarını sağlamaya çağırdı.

10 Aralık Salı günü Suriye'deki HTŞ lideri Ebu Muhammed Colani, devrik rejimin üst düzey yetkililerinden siyasi tutuklulara işkence yapılmasına karıştığı tespit edilenlerin isimlerinin açıklanacağını söyledi.

Colani ayrıca Suriye Kurtuluş Hükümeti adını verdikleri geçiş hükümetinin, başka bir ülkeye kaçtığını tespit ettiği yetkilileri ülkelerine geri göndermeye çalışacağını söyledi.

Fransa'da soruşturma yargıçları, 2013 yılında Suriye'de gerçekleştirilen ölümcül kimyasal saldırıyla bağlantılı olarak insanlığa karşı suç ve savaş suçlarına iştirak ettiği iddiasıyla Esad hakkında evrensel yargı yetkisi kapsamında tutuklama emri çıkarılmasını talep etti.

Rusya kendi vatandaşlarını iade etmiyor.

Esad'ın Rusya'dan ayrılıp Suriye'ye ya da kendisini bir suçla itham edebilecek başka bir ülkeye iade edilebileceği bir ülkeye gitmesi pek olası görülmüyor.