Gazze için ateşkes sürecinde Türkiye nasıl bir rol oynayabilir?

İsrail ile Hizbullah arasında sağlanan ateşkesin ardından gözler 7 Ekim 2023’ten bu yana savaşın devam ettiği Gazze’ye çevrildi.

ABD Başkanı Joe Biden’ın 26 Kasım'da duyurduğu yeni ateşkes girişiminde Türkiye’den de bahsetmesi önemli bir ayrıntı oldu.

Beyaz Saray’ı 20 Ocak’ta Donald Trump’a bırakacak olan Biden, açıklamada şu ifadeleri kullandı:

“ABD, önümüzdeki günlerde, Gazze’de ateşkesin sağlanması, rehinelerin serbest bırakılması ve Hamas’ın iktidarda olmadığı şekilde savaşın sonlanması için Türkiye, Mısır, Katar, İsrail ve diğer ülkelerle birlikte bir girişim daha yapacak."

Biden’ın Ulusal Güvenlik Danışmanı Jake Sullivan da Amerikan basınına yaptığı açıklamada, ABD’nin yeni girişim için Türkiye, Mısır ve Katar ile 27 Kasım'dan itibaren doğrudan temasa geçeceklerini kaydetti.

Hamas da uluslararası basın ajanslarına yaptığı açıklamada, yeni bir ateşkes girişimi için hazır olduğunu Türkiye, Mısır ve Katar’a ilettiğini bildirdi.

Bu gelişmenin, Hamas ile Katar arasındaki ilişkilerin soğuması ve bazı üst düzey Hamas yetkililerinin Türkiye’ye gitmesinin ardından gelmesi dikkat çekti.

Ankara, arabulucu ve garantör olarak süreçte yer almaya hazır olduğunu kaydetti.

'Her türlü katkıya hazırız'

ABD’den yapılan bu açıklamalara şu ana kadar Ankara’dan resmi bir açıklama ya da tepki gelmedi.

Ancak Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, 27 Kasım’da AKP Grup Toplantısı'nda yaptığı konuşmada bölgedeki gelişmelere değinirken, İsrail-Lübnan arasında sağlanan ateşkes anlaşmasından memnuniyet duyduklarını belirtti.

Erdoğan, “Gazze'de katliamın durması ve kalıcı ateşkesin tesisi için Türkiye olarak her türlü katkıya hazır olduğumuzu ifade ediyorum” ifadelerini kullandı.

Erdoğan, 28 Kasım’da Umman Sultanı Heysem bin Tarık bin Teymur El Said ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada da Biden’ın girişimini geç kalmış ama önemli bir adım olarak değerlendirdi.

Cumhurbaşkanı, Türkiye’nin ateşkesin sağlanmasına ilişkin süreçte “arabulucu veya garantör” olarak yer alabileceğini kaydetti.

Erdoğan, “Gazze’de sükunetin sağlanması ve barışın tesisi için üzerimize düşen ne varsa elbette yapmaktan çekinmeyiz,” diye konuştu.

Türkiye, 7 Ekim 2023’te başlayan İsrail-Hamas geriliminin ilk döneminde ateşkes çabalarının içinde yer almıştı.

Ancak İsrail yönetimine verdiği tepkinin artması ve ardından diplomatik süreçlerinin dışında kalmıştı.

Türkiye, Nisan ayından itibaren İsrail’e ticaret ambargosu uygulayarak diğer bölge ülkelerinden de ayrışmıştı.

Fidan: Hamas üzerindeki baskı artıyor

Son dönemde yaşanan gelişmelerin, Türkiye’nin yeniden devreye girmesinin yolunu açtığı değerlendirmelerine neden oldu.

Bunların başında Amerikan seçimlerinden Donald Trump’ın zaferle çıkması ve kabinesinde ağırlıklı olarak İsrail yanlısı isimlere yer vermesi geldi.

Uluslararası camiada genel kaygı, ateşkesin bir an önce sağlanamaması durumunda savaşın şiddetinin artacağı ve bölgeye yayılacağı şeklinde.

Biden yönetiminin hem bu nedenle hem de görevi bırakmadan tarihi bir adım atmak istediği kaydediliyor.

Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, 23 Kasım’da Türk basınına yaptığı açıklamalarda, bu girişimle ilgili olarak şöyle konuştu:

“Görünen o ki ABD’deki Demokratlar giderayak Hamas'ın üzerinde biraz daha baskı yapmak istiyorlar. Muhtemelen bu sayede kendilerince bir mesafe almayı umuyorlar. Ateşkes, barış anlaşması vesaire tarzı bir şey çıkar mı ya da rehineler ile ilgili bir gelişme olur mu, ona bakıyorlar. Ama onların şu anki ateşkes şartları, Hamas’ın kabul ettiği şartlar değil gibi gözüküyor."

Ankara, Hamas’ın ateşkesi daha önce birkaç kez kabul ettiğini ancak İsrail tarafının çatışmayı devam ettirmek için bahaneler üreterek anlaşmayı hep ötelediğini düşünüyor.

Ayrıca Türk yetkililer, ABD’nin daha önce de ateşkese ilişkin iyimser açıklamalarda bulunduğunu, ancak bunların gerçeği yansıtmadığını vurguluyor.

Bu değerlendirmelerin, Fidan'ın ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile 24 Kasım’da yaptığı telefon görüşmesinde de ele alındığı, her iki bakanın da savaşın durdurulması ve rehinelerin serbest bırakılması konusunda benzer görüşleri dile getirdikleri kaydedildi.

Türkiye Katar'ın yerini mi alıyor?

Ankara, ihtiyatlı bakışına rağmen ateşkes çabalarının baş aktörü olarak faaliyet gösteren Katar ile temaslarını bu süreçte devam ettirdi.

Katar Emiri Şeyh Tamim bin Hamad el Tani’nin Cumhurbaşkanı Erdoğan ile 14 Kasım’da Ankara’da yaptığı temaslar sırasında Gazze konusunun ağırlıklı olarak ele alındığı biliniyor.

Katar’ın, İsrail ve Hamas’a tepkisi nedeniyle arabuluculuk çabalarını durduracağına ilişkin iddiaların yaşandığı bir dönemde yapılan temaslar bu açıdan dikkat çekti.

Aynı günlerde Hamas’ın siyasi bürosunu Katar’dan Türkiye’ye kaydırdığı haberleri de yapıldı.

Türkiye ve Katar, haberleri yalanladılar ancak Türk istihbarat kaynakları, bazı Hamas yöneticilerinin zaman zaman Türkiye’ye gelip kaldıkları bilgisini kamuoyu ile paylaştı.

Hamas ile Türkiye arasında var olan yakın ilişki ve diyaloğun olası bir müzakere sürecinde önemli bir katkı unsuru olacağı yapılan değerlendirmeler arasında.

Şin Bet-MİT görüşmesi

Bu süreçte, İsrail basının ayrıntılarıyla yazdığı gizli bir görüşme de çokça dikkat çekti.

İsrail basının iddiasına göre, İsrail iç istihbarat kurumu Shin Bet’in başı Ronen Bar 19 Kasım’da Türkiye’ye geldi ve Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) Başkanı İbrahim Kalın ile biraraya geldi.

İsrail basınında çıkan haberlere göre, iki istihbarat kurumu başkanı Gazze’de ateşkes ve rehinelerin serbest bırakılması için yeni müzakerelerin başlatılması konusunu ele aldılar.

Bu haberler, MİT tarafından yalanlanmadı.

MİT Başkanı Kalın, 7 Ekim sonrası süreçte, ateşkesin sağlanması için yapılan müzakerelerde Türkiye adına devreye girmiş ve zaman zaman hem Hamas hem de İsrailli muhataplarıyla bir araya gelmişti.

Türkiye’nin bu süreçte Dubai’de öldürülen İsrail-Moldova vatandaşı Haham Zvi Kogan’ın katil zanlılarını İstanbul’da yakalaması ve Birleşik Arap Emirlikleri’ne (BAE) iade etmesi de dikkat çeken bir unsur oldu.

BAE, Türkiye’ye teşekkür mesajı yayınladı.