Hazine Avcıları: Büyük İskender'in kayıp sikkeleri
Makedonyalı imparatorun dönemine ait 2.300 senelik sikkeleri ilk tanımlayan uzman olan Fadel Alatol "Paraları elimde tuttuğumda şoke oldum, imamanamadım" diyor.
Gazze'nin sahil kesiminde bir grup balıkçı, antik döneme ait çok nadir sikkeleri gün yüzüne çıkardı.
Sikke uzmanı Doktor Ute Wartenberg, "Bu son derece önemli bir keşif. Büyük İskender'in kabartmasını taşıyan sikkelerin yer aldığı en büyük keşif olduğu şüphesiz" olayın büyüklüğünü tarcif ediyor.
Wartenberg, 2017 baharında yapılan bu keşif öncesinde, bir düzine kadar benzer sikkeyi bizzat incelemiş bir uzmandı.
Gazze'de bir arkeolog olan Fadel Alatol da ilk karşılaşmayı, "Paraları elimde tuttuğumda şoke oldum, imamanamadım" diye anlatıyor.
Fadel Alatol, Makedonyalı imparatorun dönemine ait 2.300 senelik sikkeleri ilk tanımlayan uzmandı.
Büyük İskender, Makedonya İmparatorluğunun sınırlarını, bugünkü Yunanistan'dan Hindistan'a kadar genişletmişti.
Mısır'a ulaşma hedefi ile çıktığı seferde, stratejik öneme sahip Gazze'yi de kanlı bir kuşatma sonrası ele geçirmişti.
Sikkeler kayboldu
Arkeolog Fadel Alatol, tanımladıktan sonra sikkeler ortadan kayboldu. Muhtemelen satışla el değiştirdiler.
Sikkeleri bulan balıkçılardan Abu Ahmet, BBC'ye her birini 15 dolara sattığını söyledi.
Alatol, "Bu sikkeler, bizim tarihimiz için ne anlama geldiğini bilmeyen ellerdeler. Bu çok üzücü" diyordu.
Birkaç ay sonra Gazze'de bulunanlara benzer sikkeler, müzayedelerde ortaya çıkmaya başladı.
Bu Büyük İskender sikkelerinden biri, Londra'daki bir müzayede evinde 130 bin dolara satıldı.
Sonraki iki sene içinde 19 adet sikke, mezatlarda ortaya çıktı. Bunlardan 11'i Londra'daki Roma Numismatics müzayede evi tarafından satıldı.
Gazze keşfi öncesinde bu rakamın ancak yarısı kadar benzer sikke, kayıtlara girmişti.
Nereden geliyorlar?
Müzayedeye sokulan bu son derece ender sikkelerin hiçbirinin, endüstri için önemli bir kavram olan köken bilgisi bulunmuyordu. Peki nereden geliyorlardı?
Fadel Alatol, madeni para uzmanı Thomas Bouzou'ya keşfin fotoğraflarını göndermişti. Ancak o günden bu yana, müzayedelerdekilerle Gazze sikkelerini eşleştirmeye çalışan Bouzou başarılı olabilmiş değil.
Köken bilgisi olmadan madeni para satışı, müzayede endüstrisinde yasadışı değil. Ancak bu denli ender sikkelerin, köken bilgisi olmadan satışı eşine az çok az rastlanır bir durum.
Doğrulanmış bir köken bilgisi olmadan, herhangi birinin, bu sikkelerin nereden geldiğini bilme olasılığı bulunmuyor.
Kayıp antikaların izini süren bir uzman olan James Ratcliffe BBC Arapça'ya, "Eğer bu sikkeleri almak isteseydim, satıcının kim olduğunu ve nereden bu sikkelerini bulduğunu bilmek isterdim" diyor.
Satışa ilişkin yasalar
ABD'de, İngiltere'de ve birçok Avrupa ülkesinde kayıt dışı durumdaki ender antikaların satışı, eğer yeni bulunmuşlar ve kayıt altına alınmamışlarsa, yasaklanmış durumda.
1973 yılında bu yana benzer bir keşif yapılmamıştı.
Ancak satışa sunulan sikkeler, bu yasalar işleme konulmadan önce elde edilmiş ve kayıt altına alınmamış koleksiyonlardan geliyor olabilir.
Dahası, yeni bir definenin bulunduğuna ilişkin duyumlar da gizli koleksiyonlardaki yasal sikkelerin ortaya çıkmasına yol açıyor olabilir.
BBC, Londra'daki Roma Numismatics ve diğer yedi müzayede evine Büyük İskender sikkeleri için bilgi istedi.
Ancak hiçbiri, sikkelerin kim tarafından müzayede evine getirildiğine ilişkin bilgi veremedi. Ulaşılan müzayede evleri, ancak izin verilen bilgilerin paylaşılabileceğini de belirtti.
Tanımlanan kaynaklar
Ancak yaptığımız araştırma, 19 Gazze sikkesinden altısının kim tarafından satıldığını ortaya çıkardı.
Filistinli sikke koleksiyoncusu Tarık Hani'ye ait Instagram ve Facebook sayfalarında, İskender sikkelerine ait fotoğraflar tespit edildi.
Tarık Hani Koleksiyonu, aynı sosyal medya sayfaları aracılığıyla, satışa çıkarılan son sikkelerden beşinin kendilerine ait olduğu da belirtiliyordu.
Aile, BBC Arapça Servisine yaptıkları açıklamada, satılan altı sikkenin kendi koleksiyonlarından olduğunu doğruladı.
Ortodoks Kilisesi
BBC'nin ulaştığı bir belgeye göre, bu sikkeler 1967 yılından bu yana Gazze'deki Ortodoks Kilisesi'nin kasasında tutuluyordu.
Bu tarih, sikke satışına ilişkin getirilen yasalardan öncesine denk geliyor ve bu ticaretlerinin yasal olduğu anlamına geliyor.
Bu altı sikkenin kayıt altına alınması ile, 2017 yılından bu yana müzayede evlerinde kökenleri olmadan satışa çıkarılan sikke sayısı 13'e düştmüş oldu.
Balıkçılar tarafından Gazze'de bulunan sikkeler ile satışa çıkarılan 13 sikkenin fotoğraflarını gösterdiğimiz uzmanlardan hiçbiri, bu kadim paraları eşlemeyi başaramadı.
Peki Roma Numismatics tarafından satışa çıkarılan 11 Büyük İskender sikkesi nereden çıktı? Bu paralar nereden geldi?
130 bin dolara satılan sikke
Bu soruyu yanıtlayabilmek için Roma Numismatics'in yöneticisi Richard Beale ile buluştuk ve 2017 yılında, müzayede evinde 130 bin dolara alıcı bulan sikke ile ilgili kendisine sorular yönelttik.
Bu sikke, Kanadalı özel bir koleksiyonerden geldiği şeklinde kayıt altına alınmıştı.
Beale ile röportaj için buluştuğumuzda, müzayede kataloğunda yayımlanandan fazlasını söylemedi.
Son döneme ait neredeyse tüm kataloglardan özel bir "teşekkür" bölümü yer alıyor. O bölümde bize tanıdık gelen, Salem Alshdaifat ismine rastladık.
BBC'ye konuşan balıkçılar, Ürdünlü bir sikke satıcısına ulaşmak için Alshdaifat'ı bağlantı olarak kullandıklarını açıkladı.
Alshdaifat'ın Facebook fotoğrafını da bize gösterdiler. BBC onunla Gazze sikkeleri arasında bağlantı kurmuş değil.
Alshdaifat, Londra'daki Roma Numismatic ile bağlantılı değil ancak Roma'nın yöneticisi Richard Beale, eskiden Alshdaifat'ın Athena Numismatics şirketinde yöneticiydi.
Alshdaifat'ın Facebook hesabında, İskender sikkelerinin Roma Numismatics'teki satışına ilişkin 26 Eylül 2018 tarihli bir fotoğraf yer alıyor.
O paylaşınmda, "Altı aylık çalışma sonrası, Roma'daki ortaklarımızla, ender Yunan antikalarını sunabiliyoruz" mesajı yer aldı.
Yanıt almak için ulaştığımız Alshdaifat, 130 bin dolar değerindeki Büyük İskender sikkesinin müzayedesiyle ilişkisi olmağını savundu.
Salem Alshdaifat hiçbir Büyük İskender sikkesinin satışı ile ilişkisi olmadığını da söyledi.
Alshdaifat elinde faturalı iki adet sikke olduğunu ancak bunların Gazze keşfi ile ilgili olmadığını söyledi.
Müzayede evinin cevabı
Roma Numismatics'ten Richard Beale, BBC'ye verdiği mülakatta, sikkeleri kendilerine getiren kişiyi tanıdıklarını ve güvendiklerini söyledi.
Sikkelerin kökenini sorduğumuz Beale, bu cevabın kendisinde olmadığını, bu durumun da endüstride alışılmadık olmadığını kaydetti.
Dünyadaki farklı Büyük İskender sikkesi satışlarına ait katalog fotoğraflarıyla, Gazze sikkelerini karşılaştırmalarını istediğimiz tarihçi ve uzmanların hiçbiri, bu satışlardakilerle, keşfi yapılan sikkeleri eşleştiremedi.
Sikke sektöründeki mevcut yasalar ve düzenlemeler, onların kökenini ve tarihteki yerini anlamayı son derece zorlaştırıyor.
Kayıp tarih
Yeni düzenlemeler ve yasalar hazırlanması için çağrılar yapılsa da müzayede evleri sattıkları sikkelerin geçmişlerini açıklamak zorunda değil.
Hatta kişisel verilerin korunmasına dair kanunlar, bunu açıklamasını yasaklıyor olabilir.
Araştırmamız, yalnızca bazı sikkelerin kökenini ortaya çıkarmayı başardı.
Gazze'de çıkarılan hazinenin nereye gittiğini hiçbir zaman öğrenemeyebiliriz.
Ute Wartenberg "Gazze'den gelmesi buna yönelik ilgiyi artırıyor çünkü İskender'in askerleri, ordusu ve generalleri oradan ülkelerine dönüyorlardı" diyor ve ekliyor:
"Bütün tarihi bağlamı kaybetmek yerine düzgün bir kazı yapılması çok iyi olurdu."
