İran nükleer tesislerinde 'baskın' denetim iznini kaldırıyor

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı, İran ile nükleer tesislerdeki denetimlerine üç ay daha devam edebilmek için anlaştı.

Fakat aceleyle yapılan bu anlaşma, ajansın baskın denetimler yapma iznini sonlandırdı.

İran bu kararı ABD'deki Joe Biden yönetiminin, Donald Trump'ın 2017'de geri getirdiği yaptırımları kaldırmaması sonucu aldıklarını söyledi.

Bu üç aylık süreçte Washington ve Tahran'ın, yaptırımların kaldırılması için müzakere yapması bekleniyor.

2015 yılında Çin, Fransa, Almanya, İran, Rusya, Birleşik Krallık ve Avrupa Birliği İran'ın nükleer silah edinemeyecek bir şekilde nükleer program yürütmesi konusunda anlaşmış, bunun karşılığında da İran'a yönelik yaptırımlar kaldırılmıştı.

Fakat Trump yönetimi 2017'de bu anlaşmadan tek taraflı çekilerek yaptırımları geri getirmişti.

Bu kararın ardından İran, anlaşma sonucu yapmamayı kabul ettiği bazı nükleer faaliyetlerine geri dönmüştü.

Son karar ne anlama geliyor?

Salı günü İran Meclisi'nde kabul edilmesi beklenen yasa, Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu'nun ani denetimler yapma imkanını elinden alacak.

Bir haftadır Tahran'da müzakereler yürüten ajansın yöneticisi Rafael Grossi, "Bu yasa uygulamaya girince maalesef ek protokol sayesinde yaptığımız bu denetimler sonlanacak" dedi ve ekledi:

"Tesislere erişimimiz daha zor olacak, bunu kabul etmemiz lazım. Ama yine de yeterli miktarda takip ve denetim yapabileceğiz."

İran söz konusu denetimlerin yapılmasını 2006 yılında yasaklamış, 2015'te ise anlaşma sonucu tekrar izin vermişti.

Bu denetimler İran'ın 1970 yılında imzaladığı bir BM anlaşması olan Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması kapsamında yapılıyordu.

İran geçen yıl ajansın iki denetim talebini aylar boyunca geri çevirdikten sonra izin vermişti.

Daha az detayın incelediği rutin denetimler ise 2015'te anlaşıldığı şekilde sürecek.

Rafael Grossi yeni anlaşmanın İran'ın tutumundaki değişikliği yansıttığını söyledi ve "İstikrarlı ve sürdürülebilir bir anlaşma için siyasi müzakereler gerekli, bu da benim karar verebileceğim bir konu değil" dedi.

Anlaşma çok değerli bir süre tanıdı

Analiz: BBC Diplomasi Muhabiri Paul Adams

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı yöneticisi Rafael Grossi bunun iyi bir sonuç olduğunu söylüyor.

Bu anlaşma 2015'te imzalanan nükleer anlaşmayı hayata döndürme ve İran'ın nükleer faaliyetleri etrafındaki kriz halini sonlandırma potansiyeli taşıyor.

İran'ın Salı günü çıkarması beklenen yasa ajansın denetim imkanlarını ciddi biçimde azaltacak olsa da bu yeni anlaşma, geçici süreliğine bazı denetimlere izin sağlamaya devam edecek.

Anlaşmayı eleştirenler de olacaktır, özellikle 2015'teki anlaşmanın ve onu hayata döndürme girişimlerinin bir hata, anlamsız ve hatta tehlikeli olduğunu düşünenler arasında…

Fakat Biden yönetiminin müzakere masasına dönme isteğini açıklamasından sonra varılan bu anlaşma taraflara çok değerli bir süre tanıdı.

İran neden şimdi harekete geçti?

İran kısa vadede ABD üzerinde baskı kurmak istiyor. Anlaşmanın diğer imzacılarına da ABD'nin petrol, bankacılık ve finans sektöründeki yaptırımlarını kaldırması için baskı yapıyor.

Biden yönetimi ise ABD'nin bu anlaşmaya geri dönmesi için önce İran'ın anlaşmaya eksiksiz bir şekilde uyması gerektiğini söylüyor.

İran'ın ruhani lideri Ayetullah Hamaney ise ilk adımı ABD'nin atması gerektiğini belirtiyor.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan da 21 Şubat Pazar günü İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile telefonda konuşmuş, ABD'nin anlaşmaya geri dönmesini beklediklerini söylemişti.

ABD'nin anlaşmadan çekilmesiyle birlikte İran'ın da şartları yerine getirmemesi, nükleer bomba yapmasına olanak sağlayacağı nedeniyle endişeye yol açıyor.

ABD Dışişleri Bakanı Anthony Blinken geçen ayki konuşmasında İran'ın birkaç hafta içinde nükleer silah yapabilecek malzemelere erişmesinin mümkün olabileceğini söylemişti.

Güncel İsrail tahminleri ise İran'ın nükleer bomba yapmasının iki yıl alabileceği yönünde.