Sri Lanka krizinin arkasındaki yedi temel neden

Sri Lanka, tarihinin en ağır krizini yaşıyor. Protestoların ardından ülkeden kaçan Cumhurbaşkanı Gotabaya Rajapaksa dün istifa etti.

Başbakan Ranil Wickremesinghe, Cumhurbaşkanı vekili olarak göreve gelse de protestolar bitmiş değil. Wickremesinghe, orduya talimat vererek "düzenin tesis edilmesi için ne gerekiyorsa yapılmasını" istedi.

Ülkede ciddi bir benzin, gıda, ilaç ve temel ihtiyaç ürünleri yokluğu yaşanıyor ve eylemciler bu durumdan asıl olarak siyasi liderleri sorumlu tutuyor.

Sri Lanka'da ekonomik ve siyasi krizin arkasındaki temel nedenleri sıraladık:

Hayat pahalılığı

22 milyon nüfuslu ada ülkesinde ekonomi bir süredir oldukça kırılgan.

Sri Lanka'nın merkez bankası, yıllık enflasyonun yüzde 50 üzerinde olduğunu, gıdada bu oranın yüzde 80'lere vardığını belirtiyor.

Sri Lanka para birimi rupi, dolar karşısında dibi gördü. Rajapaksa 2019'un Kasım ayında görevi devraldığında bir dolar 179 rupi düzeyindeydi. Şimdi ise 1 dolar 360 rupiye eşit.

Ülkede yeterli paraya sahip olanlar bile gıda ve benzin alamıyor çünkü bu mallara erişim oldukça zor. Dünya Gıda Programı, ülkede 6 milyondan fazla kişinin bir sonraki öğününü nereden elde edeceğini bilmediğini kaydetti.

Uluslararası faktörler

Ukrayna'daki savaş gıda ve petrol ürünlerinin fiyatlarını yükseltti. Sri Lanka tüm petrol ürünlerinde ithalata dayalı bir ekonomiye sahip. Savaşın başlamasıyla ülke, tedarik için yeterli parayı bulamamaya başladı.

Bu durum, ekonominin diğer kısımlarını da yavaşlattı.

Mutfaklarda artık yakıt olarak gaz yerine odun kullanılmaya başlandı.

Gaz kıtlığı öyle bir düzeyde ki, bazı krematoryumlar kapanmak zorunda kaldı ve Sri Lankalılar geleneklerinde yer almamasına rağmen ölüleri toprağa gömmeye başladılar.

Turizmin çöküşü

Lonely Planet adlı turizm dergisi, 2019'da Sri Lanka'yı önde gelen turizm adresi seçmişti.

2019 Nisan'ındaki terör saldırılarında üç otel ve üç kilise hedef aldın, 267 kişi hayatını kaybetti.

Bu saldırılar turizmi etkilese de, aynı yılın Aralık ayında adadaki turizm tekrar toparlanmayı başardı.

Turizm sektörü Covid salgınından ise aynı şekilde çıkmayı başaramadı. Birçok kişi işini kaybetti, şirketler battı.

Covid önlemlerinin geçtiğimiz yıl azaltılmasıyla sektörde kıpırdanma olsa da, siyasi kriz turizme son darbeyi vurdu.

'Organik tarım' hamlesi

2021 Nisan'ında Sri Lanka lideri tüm suni gübre ithalatını durdurarak, çiftçileri organik alternatife yönelmeye zorladı.

Bu adım, ülkedeki kamuoyuna ve dış dünyaya "ekoloji dostu" bir hamle olarak yansıtılsa da, asıl neden tükenmekte olan döviz rezervleriydi.

Bu politika ters tepti. Ülkenin temel gıdası olan pirinçte rekolte düştü, ülke gıda ithalatına bağımlı hale geldi.

Bu yılın başında hükümet Hindistan ve Myanmar'dan 400 bin ton pirinç almaya dönük planını açıkladı. Ancak bunun ne kadarının tüketiciye ulaştığı bilinmiyor.

Ticaret dengesinin olmaması

Sri Lanka ihraç ettiği maldan 3 milyar dolar fazla değerde malı ithal ediyor. Ülkedeki döviz kıtlığının da başlıca nedenlerinden birisi bu.

Ülkedeki sanayi çarklarının dönmesi için gerekli petrol ürünlerinin alımı ise kaynak yetersizliği nedeniyle imkansız hale geldi.

2019 sonunda Sri Lanka 7,6 milyar dolar döviz rezervine sahipti. Şimdi ise yalnızca 250 milyon dolara sahip.

Borç tuzağı

Sri Lanka'daki 30 yıllık iç savaş 2009'da sona erdi. Savaş sonrası dönemde hükümet yeniden inşaya girişti ve yol, liman gibi altyapı yatırımlarını artırdı.

Tüm bu inşa sürecinde para, borçlanarak elde edildi. Ülke 6,5 milyar doları Çin'e olmak üzere 51 milyar dolarlık borç yükünün altına girdi.

Borç döngüsü, gıda alımı gibi temel ihtiyaçlar için çok az kaynak ayrılmasını getirdi.

G7 grubu Sri Lanka'ya, borç ödemelerinde destek vereceğini açıkladı. Dünya Bankası da ülkeye 600 milyon dolarlık kredi sağladı. Hindistan da 1,9 milyar dolarlık kredi verdi.

Sri Lanka hükümeti IMF ile ayrıca 3 milyar dolarlık kredi için görüşme halinde.

'Hanedanlık' düzeni

Başkent Colombo sokaklarında Cumhurbaşkanı Rajapaksa'nın yanı sıra, son 20 yıldır siyasete hükmeden ailesine de büyük bir öfke mevcut.

Sokaklardaki eylemciler, Cumhurbaşkanı'nı ve ailesini tüm bu kaos ve krizden sorumlu tutuyor.

Gotabaya Rajapaksa'nın büyük kardeşi Mahinda Rajapaksa Başbakan olarak belirlendi. Eylemlerin yoğunlaşmasının ardından bu yılın Mayıs ayında istifa etti.

Gotabaya, yönetimine çok sayıda eski ordu mensubunu da dahil etti. Rajapaksa kardeşler siyasi yükselişlerini Tamil gerillalarının bastırılmasındaki rollerine borçlu olsalar da, birçok analist bu düşünceye karşı çıkıyor.

İktidardaki kardeşlerin ikisi de istifa etti, ancak onlardan boşalan iktidarın nasıl doldurulacağı muamma.