Ukrayna'da hangi nadir toprak elementleri var ve Trump neden onları istiyor?

Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski, ABD Başkanı Donald Trump'ın Ukrayna'nın yeraltı kaynaklarından 500 milyar dolarlık kısmına erişim talebini "devletimizi satmayacağız" diyerek reddetti.

Ukrayna nadir toprak elementleri bakımından oldukça zengin bir ülke, ancak bu kaynakların büyük kısmı Rus güçlerin kontrolündeki bölgelerde.

Trump, Ukrayna'nın bu kaynakları maddi ve askeri desteğe karşılık ABD'ye vermesi gerektiğini söylüyor.

Zelenski ise "Bu ciddi bir sohbet değil" diye konuştu ve "Devletimizi satamam" ifadelerini kullandı.

Trump'ın teklifi, bu kaynakların ABD açısından önemini gözler önüne serdi.

Peki nadir toprak elementleri ne işe yarıyor ve ABD için ne anlama geliyor?

Nadir toprak elementleri nedir?

"Nadir toprak elementleri", modern teknoloji ve sanayide yaygın olarak kullanılan ve benzer kimyasal özelliklere sahip 17 elemente verilen ad.

Akıllı telefon, bilgisayar, tıbbi cihazlar ve benzeri ürünlerin üretiminde kritik rol oynayan elementler şunlar:

Skandiyum (Sc), İtriyum (Y), Lantan (La), Seryum (Ce), Praseodim (Pr), Neodimyum (Nd), Prometyum (Pm), Samaryum (Sm), Evropiyum (Eu), Gadolinyum (Gd), Terbiyum (Tb), Diprosyum (Dy), Holmiyum (Ho), Erbiyum (Er), Tulyum (Tm), Terbiyum (Tb), Lutesyum (Lu).

"Nadir" olmalarının sebebi, saf formlarında oldukça ender bulunmaları. Dünyanın farklı yerlerinde bu elementlerin yatakları mevcut.

Ancak nadir toprak elementleri genelde Toryum ve Uranyum gibi radyoaktif elementlerle birlikte bulunuyor.

Ayrıştırılmaları için birçok toksik kimyasal kullanılıyor, bu da çıkarma işlemini bazen zor ve pahalı hale getirebiliyor.

Ukrayna'da hangi 'nadir toprak elementleri' var?

Ukrayna, Avrupa Birliği'nin (AB) "kritik hammadde" olarak nitelendirdiği 30 maddenin 21'ini barındırıyor.

Bunlar dünyadaki rezervlerinin yaklaşık yüzde beşine tekabül ediyor.

Bu elementlerin olduğu bölgelerin çoğu Urkayna Kristal Kalkanı'nın güneyinde, çoğunlukla Azak Denizi'nin altında bulunuyor.

Bu bölgelerin çoğu şu anda Rus işgali altında.

Ancak Kiev, Vinnitsiya ve Jitomir bölgelerinde de gelecek vadeden projeler bulunuyor.

Uzmanlara göre bu bölgelerde gelecek vadeden yüzlerce coğrafi obje tespit edildi. Bunların bir kısmı, geliştirilmeleri ekonomik olarak uygun bulunduğu takdirde element yatakları haline getirilebilir.

Londra Merkezli Benchmark Mineral Intelligence şirketinin Batarya Hammaddeleri Bölüm Başkanı Adam Webb, "Ortaya atılan tahminler tahminden ibaret" diyor ve ekliyor:

"Bu mineral yataklarının ekonomik kaynak haline gelmesi için yapılması gereken daha çok iş var."

Forbes Ukraine dergisine göre Ukrayna'nın diğer önemli mineral kaynaklarının yaklaşık yüzde 70'i Donetsk, Dnipropetrovsk ve Luhansk bölgelerinde bulunuyor.

Bu bölgeler de büyük oranda işgal altında.

Ukrayna'da nadir toprak elementleri haricinde Lityum gibi kritik mineraller adı verilen kaynaklar da bulunuyor.

Ukrayna hükümetine göre ülkede 450 bin ton lityum var. Bunlar şu an çıkartılmıyor, ancak çıkartılması planlanıyor.

Rusya'nın en az iki Lityum madenini işgal ettiği biliniyor: bunlardan biri Donetsk bölgesindeki Şevçenkivske'de, diğeriyse Berdyansk bölgesindeki Kruta Balka'da.

Kirovograd bölgesindeki Lityum yataklarıysa halen Ukrayna kontrolünde.

Trump neden bu madenleri istiyor?

ABD'nin nadir element ve kritik mineral üretimini kontrol etmek istemesinin ardında bunların küresel tedarikinde başı çeken geliyor.

Geçtiğimiz yıllarda Çin nadir toprak minerallerinin çıkartılması ve işlenmesinde lider haline geldi. Ülke, küresel üretim kapasitesinin %60 ila 70'ini, işleme kapasitesininse yüzde 90'ını elinde tutuyor.

ABD'nin bu konuda Çin'e olan bağımlılığı Trump yönetiminde ulusal güvenlik ve ekonomik endişelere yol açıyor.

Bu elementler, elektrikli araçlardan askeri teçhizata kadar gelişmiş teknolojilerin üretiminde giderek daha da önemli rol oynuyor.

'Paradoks'

BBC Dünya Servisi Çevre Muhabiri Navin Sing, durumu 'paradoks' olarak açıklıyor:

Dışarıdan bakıldığında paradoks gibi duruyor.

Trump fosil yakıt üretimini artırma emri verdi ve yenilenebilir enerjiyi bıraktı.

Ancak aynı zamanda temiz enerjiye geçiş için kilit öneme sahip kritik mineralleri mümkün olan her yerden almaya çalışıyor.

Bu mineraller elektronik cihazlar, askeri ve navigasyon teçhizatı ve en önemlisi de yapay zeka veri merkezlerinin yapı taşı görevini görüyor.

Trump ülkesindeki yapay zeka altyapısının genişletilmesi için büyük bir plan duyurdu.

Bunun gerçekleşmesi için başta bakır, silikon, paladyum ve nadir toprak elementleri olmak üzere büyük bir kritik mineral kaynağı gerekecek.

Bu kaynaklar çoktan azalmaya başladı bile.

Bu azalma, küresel temiz enerji büyümesindeki yavaşlamanın en büyük etkenlerinden biri olarak gösteriliyor.

Uluslararası Yenilenebilir Enerji Ajansı'na göre on yıllardır bu elementleri işleme teknolojisini ve uzmanlığını geliştiren Çin, şu anda rafine grafit ve disporsiyum tedarikinin yüzde 100'üne, kobalt tedarikinin yüzde 70'ine ve işlenmiş lityum ve manganez tedarikinin neredeyse yüzde 60'ına sahip.

Çin ayrıca çoğunlukla nadir toprak elementleri üretiyor ve Afrika, Asya ve Güney Amerika'daki büyük madenler üzerinden dünya çapında kritik öneme sahip metalleri de kontrol ediyor.

ABD Temsilciler Meclisi'nin Silahlı Hizmetler Komitesi, Joe Biden yönetimi döneminde yaptığı bir açıklamada "Çin'in küresel tedarik zinciri üzerinde artan kontrolüne" karşı gelmek için "ABD'nin kendi yenilikçi kritik ve stratejik mineral kaynaklarını muhafaza etmesi gerektiğini" söyledi.

Trump yönetimi, Ukrayna ve Grönland gibi alanlarda "yenilikçi yöntemler" kullanarak tedarik zincirini güçlendirmeye çalışıyor olabilir.