Uzayda et üretmek mümkün olabilir mi?
BBC Kuzey Amerika Teknoloji Muhabiri James Clayton, Uluslararası Uzay İstasyonu'nda tamamlanan yapay et üretimi deneyinin önemini ve bunun zorluklarını aktarıyor.
Jeff Bezos ve Elon Musk uzayda koloni kurmak istiyor. NASA da Mars'a ayak basmayı hedefliyor.
Peki insanlar uzaya gidince ne yiyecekler?
Bugüne kadar uzayda bitki yetiştirmeye dair deneyler yapılmıştı. Bu sefer ise ilk defa et üretimi için havyan hücreleriyle deney yapıldı.
Geçen hafta gerçekleştirilen deneylerde, uzay seyahatlerini değiştirme potansiyeline sahip.
Hayvan hücrelerinden laboratuvarda et üretme alanında çalışan Aleph Farms adlı İsrail merkezli bir şirket tarafından yapılan deney için Uluslararası Uzay İstasyonu'nu ilk defa tamamı özel sektör çalışanı olan bir ekip ziyaret etti.
Fakat bunun gerçekçi bir hedef olmadığını, uzayda yapay et üretiminin güvenilir bir besin kaynağı olamayacağını düşünenler de var.
Yapay et nasıl üretiliyor?
Hayvan hücrelerini çoğaltarak et üretmek yeryüzünde bile zor bir iş. Aleph Farms, bunu uzayda da deneyen ilk şirket oldu.
Bunun için hayvanlardan alınan hücrelere, büyümeleri için gerekli olan aminoasitler ve karbonhidratlar veriliyor. Çoğalan hücreler kas haline geliyor.
Etler bira üretiminde kullanılanlara benzer tanklarda üretiliyor.
Bu yöntemi savunanlar bunun çevre için faydalı olacağını, hayvanlardan kaynaklanan metan gazı salımının azalacağını söylüyor.
Neden uzayda üretim deneniyor?
Aleph Farms'ın uzay programının başında bulunan Zvika Tamari, bilim insanlarının yerçekimsiz ortamda et üretiminin mümkün olup olmadığına dair hiçbir fikri olmadığını anlatıyor:
"Önceki bilimsel çalışmalar gösteriyor ki fizik ve biyoloji yer çekimsiz ortamda çok farklı işleyebiliyor.
"Bu yüzden uzayda yapay et üretiminin mümkün olup olmadığını kimse bilmiyor."
Şirket bu nedenle 8 Nisan'da dört astronotu SpaceX roketinde, bir ayakkabı kutusu büyüklüğünde bir test kitiyle uzaya gönderildi.
Astronotlar dün yanlarında bu test kitiyle dünyaya geri döndü.
Kitteki hayvan hücrelerinin durumu, önümüzdeki günlerde yakından incelenecek.
Denemeye değer mi?
Deney başarılı olsa bile bunun ne kadar faydalı olacağı tartışmalı.
Bu teknolojinin yıllardır mevcut olduğu yeryüzünde süpermarketlerin yapay etlerle dolu olmamasının bir nedeni var.
Sektöre aktarılan yüzlerce milyon dolara rağmen (Leonardo DiCaprio Aleph Farms'ın yatırımcıları arasında) bunu büyük miktarlarda üretmek hâlâ çok zor.
Bunun nedenlerinden biri de sürecin büyük bir hijyen gerektirmesi.
Berkeley Üniversitesi'nden kimya mühendisi David Humbird "Hayvan hücreleri yavaş ürer. Üretimde kullanılan kültüre bakteri veya mantar girerse bütün süreç çöpe gider" diyor.
Aleph Farms ise uzay boşluğunda sterilizasyonun daha kolay olacağını düşünüyor. Fakat Mars gibi bir kolonide bunun gerçekleşmesinin yıkıcı sonuçları olabilir.
Şirket uzaya gıda göndermenin aşırı maliyetli olduğunu vurguluyor. Bunun maliyetine dair sayılar göreceli olsa da NASA'nın 2008'de açıkladığı veriler, Dünya'nın yörüngesine 450 gramlık bir kargo göndermenin 10 bin dolar civarında maliyeti olduğunu gösteriyor.
Bunu Mars'a kadar göndermek ise çok daha büyük bir maliyet.
Tamari "Mars milyonlarca kilometre uzaklıkta. Bu yüzden gıda üretimini orada yapabilmek büyük bir avantaj" diyor.
Humbird ise bunun faydalı olmayacağı görüşünde:
"Bu hücreleri şeker, aminoasitler ve su gibi gıdalarla beslemeniz lazım. Sonuçta ortaya çıkacak etin kalorisi, bunun üretiminde harcanan kaloriden daha düşük olacak.
"En iyi ihtimalle kullanılan kalorinin yüzde 25'i ete dönüşecek. Burada soru, uzaya gönderilecek gıdanın neden yüzde 75'ini böylesi bir üretim sürecinde harcayasınız ki?"
Fakat burada tabloyu etkileyen başka faktörler de var.
Bunlardan biri de astronotların akıl sağlığı.
Uluslararası Uzay İstasyonu'nda beş buçuk ay geçiren ve bugün Aleph Farms'ın danışma kurulunda bulunan eski NASA astronotu Karen Nyberg, gıdanın astronotların psikolojisi için çok önemli olduğunu söylüyor:
"Astronot gıdaları beyaz poşetler içinde, toz halinde geliyor. Sulandırıp tüketiyorsunuz.
"Uzaydayken sarımsak sote veya zeytinyağı gibi tatları özlüyordum.
"Evimizi anımsatacak bu tarz tatların uzayda da olması çok önemli."
Nyberg, insanların yıllarca Dünya'dan uzak kalabilmesi için taze sebze ve meyvenin çok önemli olduğunu vurguluyor.
İnsanlık Mars'a koloni kurma konusunda ciddiyse astronotları besleyici, kolay bozulmayan ve tadı güzel gıdalarla nasıl besleyebileceği üzerine kafa yormalı.
Uzayda et üretiminin mümkün olduğunu kanıtlamak bir şey, bunun Dünya'dan gıda taşımanın yerini alabilecek kadar pratik ve güvenilir olduğunu ortaya koymak başka bir şey.
Aleph Farms'ın büyük hedefleri olsa da öncelikle yapay etin yeryüzünde yayılabilmesini sağlamaları gerekecek.
