Kanada'nın İlk Türk ve Müslüman Mezarlığı İhya Edildi

Çalışmak için geldikleri Kanada'da, 1. Dünya Savaşı'nın başlaması üzerine hazin bir sona sürüklenen 200'den fazla Türk'ten 14'ünün mezarının bulunduğu alan Türkiye tarafından ihya edildi.

Kanada'nın Ontario eyaletine bağlı Brantford kentinde 1873 yılında kurulan Mount Hope Şehir Mezarlığı'nın Section J bölümündeki Turkish Lot'a (Türk Bölümü) kayıtlı 16 kabirden 14'ünün mezar taşı bile bulunmuyordu.

Türkiye'nin Ottawa Büyükelçiliği, Toronto Başkonsolosluğu ve Türk toplumunun yoğun çabaları sonucu, mezarlığın Türk bölümüne, orada yatanların isimlerinin bulunduğu ay-yıldızlı bir mezar taşı konuldu. Brantford Belediyesi ile yürütülen çalışmanın ikinci aşamasında ise aynı kısmın etrafı çevrilecek ve medfun Türklerin isimlerine hazırlanmış 14 ayrı mezar taşı yerleştirilip, ölenlerin hikayelerinin anlatıldığı bir kitabe konulacak.

-Kur'an okundu, tekbirler getirildi, gıyabi cenaze namazı kılındı-

Brantford'daki mezarlıkta düzenlenen törene, Türkiye'nin Toronto Başkonsolosu Ali Rıza Güney, Brantford Belediye Başkanı Chris Friel, Kanada Türk Dernekleri Federasyonu Başkanı Mehmet Bor ve çok sayıda Türk ile projeye destek veren Kanadalılar katıldı.

Hamilton Cami İmamı Basri Canpolat, Toronto Pape Cami İmamı Ahmet Hamdi Karahan ve Mississauga Zafer Cami İmamı Erdal Akyol, Kur'an okudu. Katılımcılar, daha sonra Brantford Cami İmamı Muhammed el-Farram'ın imametinde gıyabi cenaze namazı kıldı.

Brantford Belediye Başkanı Chris Friel, AA muhabirine yaptığı açıklamada, uluslararası politikalardan kaynaklanan birtakım politik engellere rağmen, projenin ilk aşamasını gerçekleştirdiklerini söyledi. Friel, "Burada yatan insanlar, bundan 102 yıl önce bizim toplumumuzun bir parçasıydı ve iyi vatandaştılar. Yaşanan acıların, bugün biraz olsun dinmiş olduğunu umuyorum" dedi.

Kanada Türk Dernekleri Federasyonu Başkanı Mehmet Bor da Mount Hope Mezarlığı'ndaki Türk Bölümü'nün, aslında Kanada'daki ilk Müslüman mezarlığı olma özelliğine de sahip olduğunu anlattı. Bu mezarlığın ortaya çıkarılarak, ihya edilmesinde emeği geçen herkese teşekkür eden Bor, "Biz de bugün, bu insanların ruhlarını yad etmek ve bir Fatiha okumak için buradayız" diye konuştu.

Mezarlıktaki törene katılan topluluğa, daha sonra Brantford Müslümanlar Derneği'nce ikramda bulunuldu.

-Kanada'nın ilk Müslüman ve Türk mezarlığı-

Mount Hope Mezarlığı içindeki Section J, Kanada'nın bilinen ilk Müslüman ve aynı zamanda ilk Türk mezarlığının gün yüzüne çıkmasını sağlayan Brantfordlı yerel tarihçi William Darfler, AA muhabirine, yerel kayıtlardan sonra federal kayıtlarda da yaptığı araştırmalarda, Brantford'takinden daha eski bir Müslüman mezarlığına rastlamadığını söyledi.

William Darfler'ın kayıtlarına göre, Kanada'ya Osmanlı pasaportuyla gelen Türklerin hikayesi şöyle:

"İstanbul'daki Brantfordlı bir işadamı 1895 yılında, tüm Avrupa'ya kendi şirketinin sabanlarını pazarlamaktaydı. İstanbul'da, ülkeyi terk etmek isteyen bir grup Ermeni ile karşılaşan işadamı, bu kişileri Kanada'ya çalışmaya çağırır. 1911 yılına gelindiğinde 300-400 Ermeni Brantford'a yerleşerek muhtelif fabrikalarda çalışmaya başlar. Sonrasında bu sayıya yaklaşık yüz kadar Türk işçi de eklenir. 1911 nüfus sayımında ve zamanın gazetelerinde Türk olarak kayda geçen bu işçilerin Ermeni ve Hıristiyan olmadıkları kesindi. Ailelerini uzun süre yanlarına alamayan bu işçiler, pansiyonlarda kalıyor, tesislerde en kirli işlerde çalıştırılıyor ve kazandıkları her kuruşu ülkelerine, Türkiye'ye yolluyorlardı. Brantford, 1911'de, Kanada'nın tüm şehirlerine göre kendi nüfusuna oranla en fazla yabancı barındıran şehirdi. Birinci Dünya Savaşı'nın patlak vermesiyle iptal edilen iş sözleşmeleri, şehri büyük bir mali krize sürükledi. Dökümhanelerde çalışan işçiler, işlerinden oldular ve çoğu açlıkla yüz yüze geldi.

Birinci Dünya Savaşı'nda, Kasım 1914'te Brantford polisi 100 Türk'ü yakalayarak, cezaevine hapsetti. Ertesi gün milis kuvvetleri 100 Türk'ü cephaneliğe sürdü. Orada iki gün kalan Türkler, tren istasyonuna, oradan Kingston'daki Henri Kalesi'ne daha sonra da Kapuskasing kasabasına sürüldüler. Türkler, çoğunluğu Ukraynalılardan oluşan diğer esirlerle tutsak kalacakları kampın inşaatında çalıştırıldı. Savaşla değişik siparişler alan fabrikaların ticareti artmaya başlamış, Türklerden bazıları bu fabrikalarda çalışmak şartıyla tahliye edilmişti. Fakat, esir kampları Brantford'daki Müslüman nüfusun sonu oldu. Üzerinden yaklaşık yüz yıl kadar geçen olaylar Brantford'un tarihi hafızasından silinip gitti. Şimdilerde, Kanada tarihindeki bu sıra dışı olaya tanıklık eden birkaç gazete haberinden başka bir şey bulunmuyor. Hikayenin başka hangi delillerine ulaşabileceğimizi bilemiyoruz. 1950'lerde Kanada hükümeti Birinci ve İkinci Dünya Savaşlarındaki esir kamplarına ait tüm federal kayıtları imha etti."

Tarihçi William Darfler, Kapuskasing Esir Kampı'na alınan Türklerin bazılarının isimlerinin yöneticiler tarafından değiştirildiğini, bazılarının da kayıtlara yazılırken harf veya telaffuzdan kaynaklanan değişikliğe uğradığını da hatırlattı.

-Mezarlıktakilerin isimleri-

Brantford Mount Hope Mezarlığı Türk kısmındaki 14'ü Türk 16 Müslüman'ın, Mezarlık Müdürlüğü kayıtlarındaki isimleri, doğum ve ölüm yılları ise şöyle:

Adı Soyadı Doğum Ölüm

Osman Hassa 1873 1918

Alexsander Botion 1884 1916

Ossa Maumak 1885 1913

Mumen Esmal 1891 1913

Jamaha Hussian 1873 1918

Alexsander Demon 1888 1918

Ayha Suliman 1887 1912

Ahmed Osman 1890 1912

Ollie Hassan 1892 1912