İş Tatminini Etkileyen Faktörler

Milli Prodüktivite Merkezi (MPM) Güneydoğu Anadolu Bölge Müdürü Mustafa Balaban, çalışanların kişisel amaçlarının örgüt amaçları ile uyumlu olmasının iş tatmini açısından önemli olduğunu bildirdi.

Balaban, yaptığı açıklamada, iş tatmininin; bireylerin işlerine yönelik değerlendirmelerinin olumlu duygu durumu ve hoşnutlukla sonuçlanması olarak tanımlanmakta olduğunu belirtti. Balaban, "Başka bir tanıma göre iş tatmini; bireylerin işlerinden hoşlanma veya hoşlanmama durumunu belirtmektedir. Bu tanıma göre iş tatmini çalışanların işlerine yönelik genel ve kapsamlı duygu durumlarını ortaya koyan bir kavramdır" diyerek, şunları söyledi:

"Dolayısıyla iş tatmini, bireylerin yapmış oldukları iş ve yükümlülükleri ve bu işler ve yükümlülüklerin farklı taraflarıyla alakalı olarak hissettikleriyle ilintili bir olguyu ifade eder. Bireylerin yaptıkları işler konusunda olumlu veya olumsuz düşünceleri iş tatminiyle açıklanabilir. Örgütsel bağlılık ise, bireylerin işyerleri ile olan bağlılıklarını belirtir. Kurumlar çalışanlarının bağlılıklarından, düşük iş değiştirme oranı, yüksek verimlilik ya da iş kalitesi şeklinde fayda sağlar. Araştırmacılar bir örgütte üyeliği koruyabilmek için örgütsel bağlılığın üç farklı bileşeninden bahsetmişlerdir: İstek (duygusal bağlılık), ihtiyaç (devam bağlılığı) ve zorunluluk (normatif bağlılık). İş özellikleri kavramı, bireylerin çalıştıkları işleri beceri çeşitliliği, görev tanımı, görev anlamı, özerklik ve geribildirim boyutları altında değerlendiren bir modeldir." Beceri çeşitliliğinin, bir işi başarıyla yapmak için gerekli olan birçok farklı beceri ve yeteneğin kullanılmasını da içeren farklı eylemlerin çeşitliliğini belirten özellik olduğunu kaydeden Balaban, "Görev tanımı, gözle görülür bir sonuç elde edilen bir işi başlangıcından sonuna kadar yapma manasına gelen, 'bütün' ve tanımlanabilir iş parçasının bitirilmesi anlamındaki ölçüttür. Görevin anlamı, işin ister çalıştığı yerdekiler olsun, isterse dışarıdaki olsun, diğer insanların yaşamlarında öneme sahip bir etkisinin olduğunu belirten kriterdir. Özerklik işin, işi programlarken ve işi gerçekleştirirken kullanılacak prosedürleri kararlaştırırken, bireye belirgin bir özgürlük, bağımsızlık ve muhakeme serbestisi sağlayan ölçüttür. Geribildirim ise bireye performansının etkisi konusunda doğrudan ve net bir şekilde bilgi sağlayan işin, gerektirdiği eylemleri gerçekleştirme ölçütüdür" diye konuştu.

Balaban, anlamlı işin; beceri çeşitliliği, görev tanımı ve görevin anlamı birleşiminin sonucu olduğunu ifade ederek, şunları söyledi:

"İş algısı ise çalışanların kişisel hedeflerini örgüt hedefleri doğrultusunda değerlendirmeleri sonucunda işe yönelik tutumlarını oluşturdukları iş algısı ya da işe yönelik tutum boyutudur. Tutumlar bir bireye atfedilen ve onun bir psikolojik obje ile ilgili düşünce, duygu ve davranışlarını düzeli bir biçimde oluşturan eğilim olarak tanımlanabilir. Bu kapsamda örgüt ve kişisel hedeflerin değerlendirilmesi ile oluşturulan işe yönelik tutumlar; motivasyon, iş-hedef belirginliği, iş-hedef önemi, dışsal ödüller ve öz yeterlik boyutlarına sahiptir. İş tatmini ile bireyin işe yönelik beklentileri ve işin bireyden beklentilerini ortaya koyan işe yönelik olumlu tutumları arasında güçlü bir ilişki vardır. Buna göre çalışanların kişisel amaçlarının örgüt amaçları ile uyumlu olması, örgüt amaçlarının belirgin olması, çalışan tarafından tanımlanabilir nitelikte olması ve çalışanların bu amaçlara ulaşmaları için örgüt tarafından kişisel amaçlarına uygun olarak ödüllendirilecekleri inancı; çalışanların iş tatminine olumlu katkı sağlamaktadır. Diğer taraftan iş tatminini etkileyen bir diğer faktörün örgütsel bağlılık olduğu ve işlerine ve çalıştıkları kurum/kuruluşa duygusal olarak bağlı olan bireylerin iş tatminlerinin, bağlılığı olmayan bireylerden daha yüksek olduğu ortaya çıkmıştır. Buna göre çalışanların iş tatmini; örgüte karşı hissettikleri özdeşleşme ve aidiyet temelli duygusal bağlılık ve zorunluluk temelli normatif bağlılık kapsamlarındaki örgütsel bağlılık hissi tarafından anlamlı şekilde yordanmaktadır. Diğer bir deyişle duygusal olarak veya zorunluluk hissi ile örgütlerine bağlı olan çalışanların iş tatminleri daha yüksek olmaktadır." İş tatmini üzerinde anlamlı etkisi olan son faktörün ise iş özellikleri olduğuna dikkat çeken Balaban, sözlerini şöyle sürdürdü:

"Çalışmadan elde edilen bulgular çalışılan işin özelliklerinin iş tatmini üzerinde anlamlı bir etkisi olduğu sonucunu ortaya çıkarmıştır. Buna göre bireylerin gerçekleştirdikleri işlerde farklı beceri ve yeteneklerini kullanabilme imkanı bulmaları, bütünlüklü ve tanımlanabilir bir işi veya iş bölümünü başından sonuna kadar yapma sorumluluklarının olması ve yaptıkları işin sonuçlarının birlikte çalıştıkları veya dışarıdaki insanlar açısından etkili ve öneme sahip olması boyutları; bireylerin iş tatminini olumlu anlamda etkilemektedir. İş özellikleri faktörü yalnızca iş tatmini değil; iş tatmini üzerinde etkili olan diğer değişkenler açısından da etkili olabilmektedir. Çıkan bulgular iş özelliklerinin beceri çeşitliliği ve görev tanımları faktörleri açısından örgütsel bağlılığı yordadığını göstermektedir. Örgüsel bağlılığı yordayan bir başka faktör de işe yönelik duygu ve düşüncelerin ortaya konduğu iş algısı boyutudur. Değerlendirmeler örgütsel bağlılığın, çalışanların hedefleri ile örgüt hedeflerinin uyumlu olması ve çalışanların örgüt hedeflerine ulaşmak için kendi kişisel hedeflerini gerçekleştirebilecekleri dışsal ödüller almaları boyutlarından etkilendiğini ortaya koymaktadır. Çalışanların işlerine yönelik olumlu tutumlar geliştirmesi ve örgüt amaçlarını gerçekleştirmenin kendi amaçlarını gerekleştirmek için anlamlı bir yol olduğuna dair inançları, işin özelliklerinden etkilenmektedir. Buna göre bireylerin işi gerçekleştirirken farklı beceri ve yeteneklerini kullanma imkanı bulmaları ve gerçekleştirdikleri işin kendileri, işyerindeki diğer çalışanlar ve dışarıdaki insanlar açısından önemli olduğuna inanmaları; işe yönelik olumlu duygularının gelişmesini sağlayacaktır." Balaban, bireylerin örgüt amaçlarına yönelik davranışlar sergilemesinin önemli teşvik edicilerinden birisinin de işlerinin önemli olduğuna yönelik inançları olduğunu dile getirerek, "Bu inanç çalışanın söz konusu işi gerçekleştirmesinin hem kendi açısından hem de örgüt açısından anlamlandırılmasını sağlamaktadır. Dolayısıyla çalışanları örgütün amaçlarını gerçekleştirmeye yönelik davranışlar sergilemeye sevk eden faktörler; görevi, sonuçları açısından anlamlandırmaları ve bu görevi gerçekleştirirken kendi potansiyellerini tümüyle kullanabileceklerine yönelik değerlendirmeleridir" şeklinde konuştu.

(OÇ-OÇ-Y) 17.06.2008 10:02 TSİ

Haberler