Aile Şirketlerinde Roller: Abi Rolü

Aile İşletmelerini genelde çekirdekten gelen ve yürütülen faaliyetleri çok iyi bilen aile bireyleri yönetmektedir. Yöneticilik becerileri, iş bilgileri kadar iyi olmayan aile bireylerinin görevleri paylaşmaları ve bu bireyler için rollerin belirlenmesi çoğu zaman ciddi problemlere neden olabilmektedir.

Aile bireyleri arasında rollerin net olarak belirlenemediği durumlarda devreye alışkanlıklar ve ailenin kültürel alt yapısı girmektedir. Burada ailenin törelerine olan bağlılığı belirleyici bir unsur olarak etkili olmaktadır.

Örneğin abinin töresel olarak ön planda tutulduğu bir kültüre sahip ailelerde; aile bireylerinin yetki ve sorumluluklarına ve hatta hisse olarak konumuna bakılmadan babadan sonra abiye itaat bir kültür olarak benimsenmiştir. Babanın ölümü veya işten el çekmesi durumunda; yetkinliğine bakmadan ailenin en büyüğü babadaki tüm yetki ve görevlere talip olmakta ve bu alanda ciddi aile faciaları yaşanmaktadır.

İşletmenin işleyişini engellemeyen tüm alanlarda abi otoritesini devam ettirebilir. Kardeşlerin arabası değişecekse ilk abinin aracı değişebilir, kardeşlere ev alınacaksa ilk abiye alınabilir. Sırf kardeşlerin en büyüğü olduğu için işletme ve kardeşler abinin yönetimine terk edilemez, liyakati varsa abi ekip lideri olabilir. "Ben sizin abinizim, ben ne dersem ol olur" mantığı işletmelerde geçerli olmamalıdır. İşletmelerde önemli olan hiyerarşik yapıdır. Maaş ve diğer özlük hakları yaşa göre değil, işletmedeki görev ve sorumluluklara göre düzenlenmelidir.

Nasıl Bir Sistem Kurulmalı

1. Aile Bireylerinin Görev ve Sorumlulukları

Yaşı ne olursa olsun; aile bireylerinin kişiliğine ve yetkinliğine uygun olarak şirketteki üst düzey görevler aile bireyleri arasında baba veya Aile Meclisi tarafından dağıtılmalıdır. Bu dağıtımda; baba hayatta ise, aktif görev almalı ve varsa itirazları bizzat değerlendirip, aile bireyleri ile istişare ile süreci sonuçlandırmalıdır. Örneğin; sırf talep ediyor diye, finansal konularda bilgisi ve yetkinliği olmayan bir abiyi/ablayı muhasebe ve finans fonksiyonlarından sorumlu ortak olarak görmek akıllıca olmayacaktır. İşletmenin finansal geleceği, sırf abi olduğu için değil, bu işi yürütebilecekse aile büyüğüne verilmelidir. Değilse, bu görev hak eden en küçük kardeşe de verilebilir.

2. Karar Alma Mekanizması

Her şeyden önce işletmenin üst yönetiminden oluşan bir karar mekanizması tesis edilmeli ve aile bireyleri bu yapıya kendisine verilen görev alanı ile ilgili faaliyetleri temsilen katılmalıdır. Gündemdeki tüm kararlar bu kurullarda değerlendirilip, istişare ile sonuçlandırılmalıdır. Aile bireyleri kendi başlarına her alanda karar verememelidir.

3. Alınan Karara İştirak

Aile bireylerinin de içerisinde bulunduğu Yönetim Kurulu, Ortaklar Kurulu veya İcra Kurulu gibi üst organlarda alınan kararlara uygun hareket edilmesi aile bireyleri için de bir zorunluluktur. Baba, abi veya kardeşler de dahil herhangi bir katılımcının düşüncelerine tamamen aykırı olsa da, alınan karar tüm işletme birimlerini olduğu gibi, aile bireylerini de bağlamaktadır.

4. Kurumsal Bir Yapı Oluşturma

İşletmedeki tüm süreçler analiz edilip, yazılı hale getirilmeli ve aile bireyleri de dahil tüm çalışanlar bu kurallara göre hareket etmelidir. Konan kuralların yerine getirilmemesi durumunda, yaptırımlar profesyonel kadrolar gibi, aile bireylerini de kapsamalıdır.

5. Töreler Tamamen Unutulmamalı

Mümkün olan alanlarda ailenin kültürel değerlerini de korumak gerekmektedir. İşletmenin sürdürülebilirliğini etkilemeyen uygulamalarda kültürel değerleri merkeze koyarak yönetim tesis edilebilir. Örneğin, aile bireylerine özel yöresel yemekler pişirmesi, aile büyükleri masaya oturmadan küçüklerin oturmaması, yemek duası edilmesi, aile bireylerinin kendi aralarında yerel dil kullanması vb. konular kısıtlanmamalı, bilakis teşvik de edilebilir.

6. Aile Anayasası Hazırlanmalı

Aile bireylerinin organizasyondaki yerlerini, görev, yetki ve sorumluluklarını, kural dışına çıkan aile bireylerine yönelik yaptırımları, ikinci kuşağın yetiştirilip, işletmeye dahil edilmesi koşullarını, hisse durumunu, aile bireylerinin özlük haklarını, ortaklıktan çıkma koşullarını, başka alanlarda iş yapabilme koşullarını içeren bir Aile Anayasası oluşturulmalıdır.

Rolleri net olarak belirlenmeyen işletmelerde aile bireyleri, yetkisinde olmayan alanlara da karışacak, aile bireyleri ve profesyonellerin motivasyonunu azaltacaktır. Bu yönetim şekli verimliliğe ve sürdürülebilir bir işletme yapısına zarar verecektir. Bunu ortadan kaldıracak tek çözüm; kurallarla yönetimi hakim kılmaktır. Kuralın olmadığı yerde, profesyoneller de, aile bireyleri de kendi kurallarını uygularlar.

Not: Yeni yılınızı ve manevi iklimi ile ruhumuzu kuşatan üç ayların başlangıcını tebrik ederim.