Anadolu sanatında insan motifi

İnsan, dönüşen ve yaratıcı aklın sembolüdür.

İnsan motifi, düşünen ve üreten olmanın yanı sıra yansıma alanı bulandır. Çağlar boyu simgesel aktarımı ile günümüze dek gelen "Çatalhöyük İnsan Sembolizmi" hakkında bildiklerimi aktarmak isterim. Urartu, Frig, Hitit duvar kabartmalarında insan motifi sürekli farklı biçim ve anlamlar yansıtarak tasvir edilmiştir. Örneğin tanrı ve tanrıça, savaşçı, doğum yapan kadın ve dişi bereket simgesi…

Çatalhöyük tasvirlerinde özellikle duvar resimlerinde avlanan insan, elleri havada tapınan yani imgeleyerek dua eden ve realite kazandıran kişi tasvirlerine rastlarız. Pazırık yöresinin tarihi eser niteliğinde ki kurgan halılarında da dönemin izlerini taşıyan benzer figürlere rastlanır. Av figürünü destekleyen, ata binmiş savaşçı erkek motifleri, seferden dönene soylu ve hayat ağacı sembolleri, çağlar boyu aktarıla gelen izlerinin tarihi halılara eşsiz biçimde yansımasıdır.

Karadeniz İskit Sanatıyla ilgili çalışma yapan Prof. Dr. Charriere' nin "Pazırık" isimli kitabında yer alan göçebe toplumları stilize edilmesi, dönemin insanlarının üstün yeteneklerini dair aydınlatıcı niteliğindedir!

Her nesneyi süs olarak görebilen göçebelerin bir hayvan stilize etmek, geometrik motife çevirmek ya da tam tersini yapmak gibi olağanüstü yetenekleri vardır. Bu yetenek bence onların duru zihin ve ruh yapıları ile yalın yaşanmışlıklarından kaynaklanmaktadır.

Göçebe dönemlerin tarihsel izleri, Anadolu insanın sanat anlayışına birebir aynalık etmektedir. Toplumların antropolojik hafıza ve belleklerinde yer alan göçebe dönemlere dair nesillerden nesillere aktarılan genetik kayıtlar dahi, hiç şüphesiz Anadolu sanat eserlerinin açığa çıkışında etkili zemin olmuştur.

Ural – Altay kültüründe insan ruhunun ölümsüzlüğü de kilim, deri işçiliği, duvar resmi, ahşap, ayna, halı başta olmak üzere birbirinden farklı alanlarda aktarım kazanmıştır. Benzer aktarımları Anadolu Selçuklu dönemine dair üretilen el sanatlarında da izlemekteyiz.

İnsan figürü " Kubadabat Yıldız Sarayı" çini örneklerinde koyu mavi kaftan, çember ve balık tutan insan ile tasvir edilmiştir.

Mezar taşlarında, Hat Sanatı aracılığıyla tasvir edilmiş Arapça harf karakterleri, bütün olan insanın yansıması niteliğindedir. Elif harfi ve merkez bilinçte insan, mim harfi ve şükürde insan, oturan, yere uzanan, kendine bakan, ayakta duran insan duruşlarını anımsattığı için "Türk Hat Sanatında" fazlasıyla resmedilmiştir.

İnsan motifine sanatın her disiplin ve alanında böylece döneminde rastlamak mümkündür. İ.Ö. 600.000 yıl kadar önce mağara duvarlarından başlayarak günümüze kadar dokunmuş, işlenmiş, tasvir edilmiştir. Yeniden buluşana dek, hoşça kalınız…